Zespół przewlekłego zmęczenia

Zespół przewlekłego zmęczenia✅ to jednostka chorobowa, która przez wiele lat traktowano jako przejaw hipochondrii. Obecnie wiadomo, że jest to coraz częściej diagnozowana choroba przewlekła, której towarzyszy skrajne zmęczenie, będące konsekwencją współoddziaływania czynników genetycznych, immunologicznych, psychologicznych czy infekcyjnych.

Zespół przewlekłego zmęczenia cztery razy częściej dotyka kobiet w grupie wiekowej 20 – 40 lat, aktywnych zawodowo. W Polsce wciąż jeszcze zespół przewlekłego zmęczenia diagnozowany jest rzadko, co nie wynika wcale ze sporadycznego występowania tego schorzenia, a raczej z trudności diagnostycznych.

Zespół przewlekłego zmęczenia – co to jest?

Zespół przewlekłego zmęczenia CFS to choroba wzbudzająca wiele kontrowersji. Wielu lekarzy bagatelizuje problem, wielu pacjentów przestaje szukać przyczyn złego samopoczucia i osłabienia, kładąc je na karb przemęczenia czy stresu. Faktem jest jednak, że zespół przewlekłego zmęczenia to złożona choroba o wciąż jeszcze nieokreślonych przyczynach. Schorzenie to określane jest także mianem encefalopatii mialgicznej lub encefalopatii bólowej.

Istnieją rozmaite definicje i kryteria diagnostyczne, ale powszechnie stosowana definicja mówi o trwającym ponad pół roku zmęczeniu, pogorszeniu samopoczucia po wysiłku fizycznym oraz spadek codziennej ogólnej aktywności. CFS cechuje się przede wszystkim długotrwałym zmęczeniem, ale także licznymi objawami współwystępującymi, może mieć przebieg łagodny bądź bardzo ciężki.

Zespół przewlekłego zmęczenia – przyczyny

Jak już wcześniej wspomniano, wciąż jeszcze nie zdefiniowano przyczyn zespołu przewlekłego zmęczenia. Istnieje natomiast kilka hipotez, mogących wyjaśnić przyczyny powstawania CFS Jedną z nich jest teoria infekcyjna, wskazująca na potencjalny udział infekcji wirusowych. Jako możliwa przyczyna zespołu przewlekłego zmęczenia wymieniany jest wirus XMRV (retrowirus), a także wirus Epsteinna – Barr, parwowirus B19, ludzi wirus opryszczki HHV – 6 czy wirus cytomegalii^[I].

Kolejna teoria dotyczy udziału czynników immunologicznych – za rozwój CFS może odpowiadać transformujący czynnik wzrostu TGF - β. Jego poziom wzrasta m. in. u osób cierpiących na alergie i właśnie to schorzenie nierzadko towarzyszy zespołowi chronicznego zmęczenia.

Kolejną potencjalną przyczyną CFS może być zaburzenie funkcjonowania osi podwzgórze - przysadka - nadnercza oraz obniżona synteza neuroprzekaźnika serotoniny. U chorych na zespół przewlekłego zmęczenia zaobserwowany zbyt niski poziom serotoniny, a także hormonu nadnerczowego kortyzolu^[II]. U pacjentów ze zdiagnozowanym CFS stwierdzono rozmaite zaburzenia w funkcjonowaniu autonomicznego układu nerwowego, w tym zaburzenia ortostatyczne, zbyt niskie ciśnienie krwi, a także zaburzenia termoregulacji^[III].

Objawy zespołu przewlekłego zmęczenia

W przebiegu CFS zaobserwować można zróżnicowane objawy, które utrzymują się od co najmniej 6 miesięcy. Najczęściej występujące objawy zespołu przewlekłego zmęczenia to^[IV]:

• zmęczenie utrzymujące się przez dłuższy czas, które nie ustępuje po odpoczynku
• bóle mięśni i stawów
• zmęczenie występujące po przebudzeniu, wskazujące na brak regeneracyjnych właściwości snu
• bóle głowy
• pogorszenie samopoczucia po wysiłku fizycznym, utrzymujące się nawet przez 24 godziny
• pogorszenie koncentracji i pamięci
• tkliwe węzły chłonne
• zaburzenia widzenia
• problemy z zachowaniem równowagi i omdlenia.

Jak rozpoznać zespół chronicznego zmęczenia?

Objawy zespołu chronicznego zmęczenia mają bardzo niespecyficzny charakter, brak jest ponadto konkretnych badań stwierdzających obecność CFS. A to oznacza, że zdiagnozowanie tego schorzenia może okazać się problematyczne. W procesie diagnozowania zespołu przewlekłego zmęczenia uwzględnić należy przede wszystkim szczegółowy wywiad z pacjentem, a także wykluczyć inne schorzenia, którym może towarzyszyć przewlekłe zmęczenie. Mowa m. in. o niedoczynności tarczycy, depresji, anemii, migrenach, nowotworach, stwardnieniu rozsianym, chorobie niedokrwiennej serca czy zaburzeniach odporności. W celu wykluczenia wymienionych schorzeń pomocne może okazać się wykonanie następujących badań:

• morfologia krwi i OB

• poziom hormonów tarczycy (trójjodotyroniny i tyroksyny) oraz hormonu tyreotropowego TSH

• badanie ogólne moczu

• poziom żelaza we krwi

• czynnik reumatoidalny

• markery nowotworowe

• EKG i echo serca.

Jak leczyć zespół chronicznego zmęczenia?

W związku z tym, że niezwykle trudno jest określić przyczynę zespołu przewlekłego zmęczenia, nie ma możliwości zaproponowania jednolitego schematu terapii. Ponadto stopień nasilenia problemu oceniany jest w sposób czysto subiektywny – każdy pacjent zgłasza różne objawy o zróżnicowanym nasileniu. Pomimo tych trudności możliwe jest włączenie rozmaitych rodzajów farmakoterapii. U chorych, u których zdiagnozowano zespół przewlekłego zmęczenia, leczenie może polegać na zastosowaniu:

• leków przeciwwirusowych, takich jak acyklowir, który może wyeliminować takie potencjalne przyczyny CFS jak zakażenie wirusem Epsteina – Barr czy HHV – 6;

• środków przeciwdepresyjnych, m in. trójpierścieniowych leków przeciwdepresyjnych, leków hamujących wychwyt serotoniny czy środków hamujących monooksydazę; leki te łagodzą towarzyszące zespołowi przewlekłego zmęczenia stany depresyjne, a także zaburzenia neurochemiczne występujące w ośrodkowym układzie nerwowym

• niesteroidowych leków przeciwzapalnych, wykorzystywanych w terapii bólów mięśniowych i stawowych

• terapii immunologicznej, mającej na celu wspomaganie odporności biernej organizmu

U chorych na zespół chronicznego zmęczenia często stosowana jest także psychoterapia, a także rehabilitacja. Terapia zespołu przewlekłego zmęczenia powinna mieć charakter holistyczny; dobrze, gdy leczenie nie sprowadza się wyłącznie do redukowania objawów, a koncentruje się także na eliminacji prawdopodobnych przyczyn schorzenia. Warto mieć na uwadze, że zespół przewlekłego zmęczenia cechuje się okresami remisji i pogorszeń, a choroba może trwać latami. Jednak dzięki wdrożeniu odpowiedniej terapii można uzyskać efekt złagodzenia objawów choroby.

Zespół chronicznego zmęczenia – dieta i suplementacja

Poza farmakoterapią, także dieta ma znaczenie u chorych na zespół przewlekłego zmęczenia. Jak odzyskać energię dzięki odpowiedniemu modelowi żywienia i suplementacji? Dieta powinna być lekkostrawna, komponowana w oparciu o produkty nieprzetworzone. W diecie chorych na CFS nie może zabraknąć przede wszystkim warzyw i owoców, które stanowią bogate źródło witamin, składników mineralnych oraz antyoksydantów. Wraz z dietą oraz suplementami warto dostarczać optymalne ilości takich związków jak^[V]:

• witaminy z grupy B

• koenzym Q10

• witamina C

• cynk

• żelazo

• tryptofan

• nienasycone kwasy tłuszczowe omega 3

Unikać należy kofeiny - pomimo chęci sięgania po kawę czy napoje energetyczne, nie zaleca się nadużywać kofeiny. Związek ten może paradoksalnie nasilać objawy CFS zamiast zapewniać przypływ energii. Podobne działanie wykazuje cukier - stąd konieczność ograniczenia jego spożycia.

Diagnosta laboratoryjny

Justyna Mazur

Bibliografia: