Atopowe zapalenie skóry - AZS

Atopowe zapalenie skóry to przewlekła choroba zapalna skóry, na którą choruje około 5 – 10% dzieci oraz 1 – 1,5% dorosłych. Za rozwój choroby odpowiada współdziałanie czynników genetycznych, a także środowiskowych oraz immunologicznych. Ostatnio mówi się o atopowym zapaleniu skóry jako o chorobie cywilizacyjnej, dotykającej coraz większego odsetka osób i związanej z trybem życia^[I]. Objawy atopowego zapalenia skóry dotyczą przede wszystkim zmian skórnych, które mogą mieć bardzo uciążliwy charakter. Z racji przewlekłego charakteru, AZS wymaga długotrwałego leczenia, obejmującego farmakoterapię, odpowiednią pielęgnację skóry oraz właściwą dietę.

AZS – co to za choroba?

Atopowe zapalenie skóry to zapalna choroba alergiczna skóry, który rozwija się w efekcie kontaktu z alergenami znajdującymi się w środowisku zewnętrznym. Mowa zarówno o alergenach pokarmowych, takich jak białko jaja kurzego czy białko mleka, jak i alergenach wziewnych (pyłki roślin, sierść zwierząt, roztocza kurzu domowego). Atopowe zapalenie może mieć także podłoże niealergiczne – wówczas czynnikami wywołującymi zmiany skórne może być stres, zanieczyszczenia środowiska czy skrajne temperatury. Na rozwój choroby mają także wpływ predyspozycje genetyczne, prowadzące do zaburzeń w funkcjonowaniu filagryny – białka odpowiedzialnego za prawidłowe działanie bariery ochronnej skóry.

Na skutek oddziaływania czynników środowiskowych dochodzi do zaburzenia funkcjonowania bariery ochronnej naskórka. Zachodzi szereg niepożądanych zmian w obrębie skóry:

- utraty wody i pojawienie się suchości skóry

- uwrażliwienie skóry na oddziaływanie czynników zewnętrznych

- łatwiejszej penetracji czynników drażniących

Wzmożona synteza immunoglobulin klasy IgE prowadzi do rozwoju stanu zapalnego skóry, zaczerwienienia i świądu. Bardzo często pojawia się wątpliwość u osób mających kontakt z chorymi na AZS – czy jest zaraźliwe? Chorobą tą nie można się zarazić.

Jak objawia się AZS?

Atopowe zapalenie skóry to choroba, którą rozpoznać można w oparciu o występowanie objawów skórnych, a także wyniki badań laboratoryjnych. Objawy AZS maja bowiem mało specyficzny charakter, przez co AZS może być mylone  innymi schorzeniami skórnymi. Konieczna jest diagnostyka różnicowa pomiędzy AZS a ŁZS (łuszczycowym zapaleniem skóry) czy AZS a alergią.

Objawowe rozpoznanie AZS wymaga stwierdzenia obecności co najmniej trzech kryteriów dużych i trzech kryteriów małych. Kryteria duże obejmują^[II]

- nasilony świąd skóry

- występowanie zmian skórnych w lokalizacji charakterystycznej  dla poszczególnych grup wiekowych; u niemowląt zmiany zlokalizowane są głównie na twarzy, u nieco starszych dzieci zmiany skórne lokalizują się w obrębie fałdów skórnych i zgięć stawowych; natomiast dorośli zauważają u siebie przede wszystkim zmiany skórne rozsiane

- przewlekły i nawrotowy charakter zmian

- dodatni wywiad rodzinny w kierunku AZS

Natomiast kryteria małe obejmują m. in.: suchość skóry, rogowacenie skóry, wczesny wiek wystąpienia zmian skórnych, dodatni wynik testów skórnych, podwyższone miano IgE, nawracające zapalenie spojówek, zacienienia wokół oczu i na powiekach, zaćma, rumień twarzy, zwiększona podatność na zakażenie Staphylococcus aureus oraz natychmiastowe reakcje skórne.

Objawy AZS najczęściej pojawiają się w pierwszych latach życia dziecka. Jak długo trwa AZS? Jest to choroba przewlekła z okresami remisji i zaostrzeń; objawy choroby zaostrzają się pod wpływem stresu, gorących kąpieli, drażnienia skóry szorstkimi ubraniami czy kosmetykami, drapanie skóry oraz nieodpowiednia dieta.

AZS – czy można wyleczyć chorobę?

Leczenie atopowego zapalenia skóry to długotrwały proces, który ma na celu przede wszystkim złagodzenie objawów AZS. Walka z AZS nie zawsze skutkuje natomiast całkowitą eliminacją choroby. Ogromną rolę odgrywa odpowiednia profilaktyka, a także stosowanie miejscowych leków łagodzących objawy AZS. Jak leczyć u dorosłych tą chorobę skórną? Leczenie miejscowe obejmuje stosowanie glikokortykosteroidów, antybiotyków i leków przeciwgrzybiczych. Niekiedy konieczne jest włączenie leczenia ogólnego, obejmującego farmakoterapię przeciwhistaminową i przeciwinfekcyjną, a także fototerapię skóry.

Niekiedy konieczne jest ponadto korzystanie ze wsparcia psychologa przez chorych na AZS. Jak pomóc dziecku dotkniętemu chorobą? Leczenie jest analogiczne jak w przypadku dorosłych. Jednak obawy przed efektami ubocznymi steroidoterapii skłaniają rodziców do poszukiwania metody, umożliwiającej leczenie AZS bez sterydów. Wymaga to stosowania odpowiedniej pielęgnacji skóry z użyciem emolientów o pH 5,5 oraz stosowanie odpowiedniej diety i suplementacji.

Dieta w AZS – co można jeść, a czego unikać?

Atopowe zapalenie skóry jest chorobą o podłożu zapalnym, a jednym z czynników generujących chorobę mogą być alergeny pokarmowe. Nie dziwi zatem, że dieta odgrywa niemałe znaczenie w leczeniu i profilaktyce AZS. Wyeliminowanie konkretnych alergenów z diety powinno nastąpić tylko wówczas, gdy uczulenie na poszczególne składniki diety zostanie potwierdzone badaniami lub obserwacjami organizmu.

W przeciwnym razie nieuzasadnione jest stosowanie restrykcyjnej diety eliminacyjnej – nie przyczyni się to do złagodzenia objawów choroby, a wręcz przeciwnie. Ograniczenie spożycia licznych produktów stwarza ryzyko niedoboru niektórych składników odżywczych, co może odbić się negatywnie na kondycji skóry. Oczywiście – konieczność wyeliminowania określonych produktów z diety wcale nie musi odbić się niekorzystnie na jakości diety. Podstawą jest wówczas odpowiednie zbilansowanie diety i włączenie suplementacji.

Jak określić, które produkty mogą przyczynić się do rozwoju AZS? Można oznaczyć miano IgE specyficznych, skierowanych przeciwko konkretnym alergenom pokarmowym. Inną metodą jest usunięcie z diety wszystkich produktów, które mogą potencjalnie uczulać, a następnie stopniowe wprowadzanie pojedynczych produktów do diety i obserwowanie reakcji organizmu.

Jeśli objawy AZS pojawiają się po przyjęciu określonego produktu – konieczne jest wyeliminowanie go z diety^[III]. Niekiedy jednak trudno jest powiązać fakt zaostrzenia choroby ze spożyciem konkretnego alergenu. Bardzo często alergenami są bowiem syntetyczne dodatki do żywności, takie jak spulchniacze czy konserwanty. Dlatego w diecie chorych na AZS powinny przeważać jak najmniej przetworzone produkty.

W związku z zapalnym podłożem AZS, w diecie osób dotkniętych tym schorzeniem przeważać powinny produkty o aktywności przeciwzapalnej. Mowa m.in. o takich składnikach odżywczych jak kwasy omega 3 czy witamina D. Istnieją badania wskazujące na związek pomiędzy stopniem niedoboru witaminy D3 a nasileniem objawów choroby. Im większy niedobór witaminy D, tym bardziej zaostrzone objawy AZS^[IV].

Z tego względu osoby cierpiące na AZS powinny zadbać o suplementowanie witaminy D. Także suplementowanie witaminy E może wpłynąć korzystnie na łagodzenie objawów atopowego zapalenia skóry^[V]. Kolejnym związkiem, który warto dostarczyć wraz z dietą i suplementami są kwas omega 3, wykazujące działanie przeciwzapalne i wpływające korzystnie na kondycję skóry^[VI].

Poza spożywaniem produktów o działaniu przeciwzapalnym, konieczne jest wyeliminowanie produktów mogących nasilać stan zapalny. Poza wspomnianymi wcześniej alergenami, mowa m. in. o cukrze. W diecie nie powinno natomiast zabraknąć warzyw i owoców, stanowiących doskonałe źródło antyoksydantów, które wspomagają prawidłowe funkcjonowanie układu immunologicznego. Nie należy zapominać także o probiotykach i prebiotykach, które mogą wspomagać łagodzenie stanów zapalnych i stanowić skuteczną profilaktykę AZS^[VII].

Diagnosta laboratoryjny

Justyna Mazur

Bibliografia: