Anemia (niedokrwistość) - przyczyny i skutki oraz leczenie i dieta

Anemia (niedokrwistość) to schorzenie, w przebiegu którego dochodzi do spadku ilości czerwonych krwinek krwi. Skutkuje to ograniczeniem transportu tlenu do komórek ciała. Przyczyny anemii są bardzo zróżnicowane i stanowią podstawę klasyfikacji niedokrwistości na anemię z niedoboru żelaza, anemię megaloblastyczną, anemię sierpowatokrwinkową czy anemię hemolityczną. Leczenie anemii wymaga przede wszystkim wyeliminowania przyczyny niedokrwistości, a w razie potrzeby - zastosowania farmakoterapii czy przetoczenia koncentratów krwinek czerwonych. W terapii i profilaktyce anemii niemałe znaczenie ma także odpowiednia dieta i suplementacja.

Anemia - co to za choroba?

Anemia to choroba przebiegająca z obniżeniem ilości erytrocytów, czyli krwinek czerwonych. Erytrocyty to komórki krwi zawierające hemoglobinę - barwnik odpowiedzialny za transport tlenu z płuc do komórek ciała oraz dwutlenku węgla z komórek do płuc. Gdy krwinek czerwonych jest za mało, wówczas transport tlenu nie jest efektywny i może dojść do niedotlenienia wielu komórek i narządów. Anemia jest zatem definiowana przez spadek poziomu erytrocytów, a także hemoglobiny poniżej normy. Prawidłowy poziom erytrocytów oraz hemoglobiny przedstawia się następująco:

• hemoglobina 11,5 - 15,5 g/ dl, erytrocyty 3,5 - 5,2 mln/ mm³ u kobiet

• hemoglobina 14 - 18 g/ dl, erytrocyty 4,5 - 5,4 mln/ mm³ u mężczyzn^[I]

Normy erytrocytów i hemoglobiny u dzieci są zróżnicowane i różnią się dla poszczególnych przedziałów wiekowych.

Anemia łagodna diagnozowana jest wówczas, gdy poziom hemoglobiny wynosi 10 - 12 g/ dl, anemia umiarkowana występuje przy poziomie hemoglobiny 8 - 9,9 g/ dl, a anemia ciężka - gdy poziom hemoglobiny jest niższy niż 7,9 g/dl.

Rodzaje anemii

W zależności od przyczyny prowadzącej do rozwoju anemii, można wyróżnić następujące typy niedokrwistości^[II]:

• Anemia z niedoboru żelaza, która rozwija się na podłożu zbyt niskiego poziomu żelaza we krwi. Żelazo jest pierwiastkiem niezbędnym w procesie syntezy hemu, wchodzącego w skład hemoglobiny. Niedobór żelaza może być konsekwencją oddziaływania takich czynników jak: dieta uboga w żelazo, nasilona utrata żelaza z przewodu pokarmowego (choroba wrzodowa, choroby zapalne jelit) oraz w efekcie krwawień i krwotoków, upośledzone wchłanianie żelaza z przewodu pokarmowego (biegunki, wymioty, resekcja żołądka), a także okresy zwiększonego zapotrzebowania na żelazo (ciąża, okres wzrostu).

• Niedokrwistość megaloblastyczna, rozwijająca się na podłożu niedoboru witaminy B12 i/ lub kwasu foliowego. W efekcie niedoboru tych witamin z grupy B dochodzi do zaburzenia wytwarzania krwinek czerwonych w szpiku kostnym. Szczególnym przypadkiem tego typu anemii jest niedokrwistość złośliwa, w przebiegu której dochodzi do syntezy przeciwciał przeciwko czynnikowi wewnętrznemu Castle’a, niezbędnego dla wchłaniania witaminy B12 z przewodu pokarmowego.

• Niedokrwistość aplastyczna, wynikająca z zaburzenia funkcjonowania szpiku kostnego i upośledzonego wytwarzania komórek krwi. Do uszkodzenia szpiku może dojść w efekcie stosowania niektórych leków, promieniowania jonizującego, czynników toksycznych, czynników zakaźnych lub genetycznych. Bardzo często anemii aplastycznej towarzyszy także małopłytkowość oraz leukopenia, jako konsekwencje zaburzenia syntezy płytek krwi oraz granulocytów.

• Anemia hemolityczna, będąca konsekwencją przedwczesnego rozpadu erytrocytów. Przyczyny takiego rozpadu krwinek czerwonych mogą być wrodzone i wówczas dotyczą defektów w budowie błon komórkowych erytrocytów. Podłoże genetyczne ma m. in. sferocytoza wrodzona, talasemia, anemia sierpowatokrwinkowa, z kolei nabyta anemia hemolityczna jest konsekwencją zażywania niektórych leków, zakażeń czy uszkodzeń mechanicznych np. przez sztuczną zastawkę serca.

• Anemia pokrwotoczna jest konsekwencją ostrej lub przewlekłej utraty krwi.

• Anemia chorób przewlekłych towarzyszy takim schorzeniom jak nowotwory, schorzenia autoimmunologiczne, przewlekłe zakażenia czy choroby nerek lub wątroby. W przebiegu tych chorób przewlekłych może dojść do zaburzenia funkcji szpiku, zmniejszenia dostępności żelaza, a także skrócenia czasu przeżycia erytrocytów.

Niedokrwistość - jak się objawia?

Objawy niedokrwistości wynikają przede wszystkim z niewystarczającego wiązania tlenu przez hemoglobinę i niedotlenienia tkanek. Jak anemia wpływa na organizm? Najczęściej występujące objawy anemii to:

• bladość skóry

• łatwa męczliwość

• chroniczne zmęczenie

• kołatanie serca

• zawroty głowy

• senność

• mroczki przed oczami

• szumy uszne

• zaburzenia koncentracji i pamięci

Ponadto w przypadku konkretnych typów niedokrwistości mogą występować charakterystyczne objawy wynikające ze specyficznych przyczyn anemii. Anemii z niedoboru żelaza może towarzyszyć pogorszenie kondycji włosów i paznokci, zajady w kącikach ust oraz wygładzenie powierzchni języka. W przebiegu anemii megaloblastycznej charakterystyczne jest pojawienie się objawów neurologicznych, takich jak zaburzenia czucia, drętwienie i mrowienie rąk i stóp, kłopoty z zachowaniem równowagi i koordynacją ruchową, zwłaszcza podczas chodu oraz osłabienie wzroku. Ponadto mogą pojawić się biegunki i wymioty, pieczenie języka oraz spadek masy ciała.

W przebiegu anemii pokrwotocznej może dojść do omdleń, będących konsekwencją znacznej utraty objętości krwi, z kolei anemii aplastycznej mogą towarzyszyć objawy wynikające z niedoboru płytek krwi - siniaki, krwawienia, a także ze zbyt niskiego poziomu granulocytów - zwiększona podatność na infekcje.

Anemia - jak rozpoznać chorobę?

W celu zdiagnozowania anemii konieczne jest wykonanie badań laboratoryjnych. Najważniejsze badania w kierunku anemii to morfologia krwi. W przypadku anemii zauważyć można takie zmiany w morfologii krwi jak:

• spadek liczby erytrocytów RBC we krwi

• spadek stężenia hemoglobiny we krwince

• spadek wartości hematokrytu

W przypadku podejrzenia niedokrwistości z niedoboru żelaza wskazane jest oznaczenie poziomu żelaza we krwi oraz ferrytyny (białka kompleksującego jony żelaza). W przebiegu anemii megaloblastycznej oznaczany jest poziom witaminy B12; w badaniach stwierdza się obniżony poziom tej witaminy, a także bardzo charakterystyczną zmianę w morfologii krwi - zwiększenie MCV, czyli średniej objętości krwinki czerwonej. U chorych na anemię hemolityczną oznaczany jest dodatkowo poziom bilirubiny oraz dehydrogenazy mleczanowej LDH.

Anemia - jak wyleczyć?

Leczenie anemii jest w dużej mierze uzależnione od rodzaju anemii i jej przyczyny. Jak leczyć niedokrwistość z niedoboru żelaza? Stosowane są preparaty zawierające żelazo, w dawkach dostosowywanych indywidualnie do danego pacjenta^[III]. W przypadku anemii megaloblastycznej stosowane są preparaty doustne zawierające kwas foliowy oraz domięśniowe iniekcje witaminy B12.

W przypadku anemii hemolitycznej leczenie obejmuje usunięcie śledziony oraz przetaczanie koncentratu krwinek czerwonych. Przetaczanie koncentratów krwinek czerwonych stosowane są także w leczeniu innych typów anemii, gdy dochodzi do znacznego spadku poziomu krwinek czerwonych oraz hemoglobiny. W przypadku anemii wrodzonych, związanych z defektami błon komórkowych, np. anemii sierpowatokrwinkowej stosowane są leki zwiększające elastyczność błon krwinek czerwonych. Anemia aplastyczna wymaga przeszczepu szpiku kostnego.

Niedokrwistość - co jeść?

Odpowiednio skomponowana dieta ma ogromne znaczenie w profilaktyce oraz leczeniu niektórych rodzajów anemii, takich jak anemia z niedoboru żelaza czy anemia megaloblastyczna. O odpowiednio wysoką podaż żelaza powinny zadbać zarówno te osoby, u których zdiagnozowano anemię, jak i osoby szczególnie narażone na niedobór żelaza. Wówczas odpowiednio skomponowana dieta może stanowić doskonałą profilaktykę anemii z niedoboru żelaza. Na niedobory żelaza w szczególności narażone są:

• dzieci w okresie wzrostu

• miesiączkujące kobiety

• kobiety w ciąży

• osoby doświadczające krwawień z przewodu pokarmowego (hemoroidy, wrzody żołądka)

• osoby intensywnie uprawiające sport

• osoby stosujące diety odchudzające lub wegetariańskie

Najbogatsze źródła żelaza w diecie to podroby, mięsa, ryby, a także takie produkty roślinne jak fasola, suszone figi czy zielone liście warzyw. Spożywając produkty zawierające żelazo należy pamiętać, aby łączyć je ze źródłami witaminy C, gdyż zwiększa ona biodostępność żelaza. Jednocześnie - wyeliminować należy te produkty, które mogą ograniczać wchłanianie żelaza - rabarbar, kawa i herbata, szczaw, produkty pełnoziarniste. Zarówno witaminę C, jak i żelazo można oczywiście dostarczyć wraz z suplementami diety.

U chorych na anemię megaloblastyczną oraz narażonych na niedobory witaminy B12 i kwasu foliowego, należy zadbać o dostarczenie wraz z dietą wystarczającej ilości tych witamin z grupy B. Zwiększone zapotrzebowanie na kwas foliowy wykazują m.in. kobiety w okresie reprodukcyjnym, ciężarne, osoby nadużywające alkoholu oraz cierpiące na choroby przewlekłe.

Kwas foliowy w diecie dostarczyć można z takimi produktami jak pełnoziarniste produkty zbożowe, kalafior, natka pietruszki, awokado, fasola, ciecierzyca czy szpinak. Z kolei witamina B12 znajduje się wyłącznie w produktach pochodzenia zwierzęcego, takich jak mięsa, podroby i ryby. Dlatego wegetarianie i weganie, a także osoby o zwiększonym zapotrzebowaniu na witaminę B12 powinny sięgać po suplementy diety. Doskonałym wyborem są preparaty o złożonym składzie, zawierające zarówno witaminę B12 i kwas foliowy oraz suplementy typu B complex.

Diagnosta laboratoryjny

Justyna Mazur

Bibliografia: