Nadciśnienie tętnicze

Nadciśnienie tętnicze to choroba cywilizacyjna, która występuje przede wszystkim w społeczeństwach rozwiniętych. Oznacza to, że niemały wpływ na rozwój nadciśnienia może mieć współczesny, niezdrowy styl życia. Nadciśnienie rozwija się stopniowo i w początkowym stadium może przebiegać bezobjawowo. Powikłania nadciśnienia są bardzo poważne i obejmują m. in. zawał serca, udar mózgu czy uszkodzenie nerek. Dlatego nadciśnienie wymaga terapii - w przypadku łagodnego nadciśnienia może wystarczyć zmiana stylu życia, zaś bardziej zaawansowane nadciśnienie wymaga zastosowania farmakoterapii.

Nadciśnienie - co to jest?

Ciśnienie krwi to siła nacisku, z jaką krew przepływająca przez naczynia krwionośne wywiera na ściany tętnic. Ciśnienie skurczowe to najwyższa wartość ciśnienia, odnotowywana podczas skurczu lewej komory serca. Z kolei ciśnienie rozkurczowe to najmniejsza wartość ciśnienia krwi, towarzysząca rozkurczowi komory serca. Prawidłowe wartości ciśnienia krwi, określane jako optymalne ciśnienie tętnicze to 120 - 129 mmHg dla ciśnienia skurczowego oraz 80 - 84 mmHg dla ciśnienia rozkurczowego. Z kolei wysokie ciśnienie prawidłowe to takie w przedziale 130 - 139/ 85 - 89 mmHg^[I].

Czym jest nadciśnienie? Definicja mówi, że nadciśnienie to choroba układu krążenia, w przebiegu której odnotowuje się okresowo lub stale podwyższone wartości ciśnienia krwi. W zależności od stopnia nadciśnienia, wyróżnić można:

• nadciśnienie I stopnia - 140 - 159 i/ lub90 - 99 mmHg

• nadciśnienie II stopnia 160 - 179 i/lub  100 - 109 mmHg

• nadciśnienie III stopnia powyżej 180 i/ lub 110 mmHg.

Zgodnie z danymi Narodowego Funduszu Zdrowia, problem nadciśnienia dotyczy ponad 10 milionów dorosłych Polaków, a najwięcej chorych odnotowuje się w grupie wiekowej 55 - 74 lata^[II].

Nadciśnienie - przyczyny

Nadciśnienie tętnicze to choroba o złożonej etiologii. W rozwoju nadciśnienia uczestniczy wiele czynników, a w zdecydowanej większości przypadków nie da się określić jednej, konkretnej przyczyny. Takie nadciśnienie określane jest mianem nadciśnienia idiopatycznego (pierwotnego). Czy nadciśnienie jest dziedziczne? Jeśli chodzi o pierwotne nadciśnienie tętnicze, przyczyny obejmują zarówno predyspozycje genetyczne, jak i współistniejące czynniki środowiskowe. Najczęściej występujące czynniki ryzyka obejmują m. in.:

1. Nadmierne spożycie soli - sód zawarty m. in. w soli reguluje objętość krwi, a tym samym - ciśnienia tętniczego. Wysokiemu spożyciu sodu towarzyszy zwiększenie objętości krwi, która z większą siłą naciska na ściany naczyń krwionośnych. Wg Światowej Organizacji Zdrowia zalecane dzienne spożycie sodu nie powinno przekroczyć 2 g, co odpowiada 5 g soli^[III] - i uwzględnić należy zarówno sól dodawaną podczas przygotowywania potraw, jak i sól ukrytą w żywności przetworzonej. Uwzględnić należy ponadto, że istnieje spora grupa osób o zwiększonej wrażliwości na sód - mowa m. in. o osobach cierpiących na cukrzycę, choroby nerek czy osoby w podeszłym wieku.

2. Palenie papierosów i picie alkoholu - stosowanie używek sprzyja rozwojowi nadciśnienia i jego utrwaleniu. Każdorazowe zapalenie papierosa prowadzi do pobudzenia układu współczulnego, przyspieszenia akcji serca oraz zwiększenia wartości ciśnienia. A jaka jest zależność nadciśnienie i alkohol? Wszystko zależy od ilości spożywanego alkoholu. Spożycie alkoholu poniżej dawki 10 - 20 g dla kobiet oraz 20 - 30 g dla mężczyzn wywiera działanie hipotensyjne (obniża ciśnienie krwi), podczas gdy przekroczenie tej dawki powoduje wzrost wartości ciśnienia^[IV].

3. Nadmierna masa ciała - nadwaga i otyłość sprzyja rozwojowi nadciśnienie na drodze kilku mechanizmów. Przede wszystkim - otyłości bardzo często towarzyszy cukrzyca, a także zaburzenia lipidowe, które same w sobie stanowią czynniki ryzyka rozwoju nadciśnienia. Tkanka tłuszczowa - jako tkanka aktywna metabolicznie - wydziela leptynę oraz cytokiny prozapalne, które wpływają negatywnie na śródbłonek naczyń krwionośnych. Uważa się, że każdy wzrost masy ciała o 10 kg przyczynia się do wzrostu ciśnienia krwi o 3/ 2 mmHg - a to może zwiększyć ryzyko udaru mózgu nawet o ponad 20%^[V].

4. Brak aktywności fizycznej, który z jednej strony przyczynia się do nadmiernej kumulacji tkanki tłuszczowej, a z drugiej - zwiększa ryzyko rozwoju insulinooporności, cukrzycy typu 2 czy zaburzeń lipidowych.

• zespół Conna

• zespół Cushinga

• akromegalia

• nadczynność tarczycy

• zespół obturacyjnego bezdechu sennego

• choroby nerek i naczyń nerkowych.

Nadciśnienie - jak rozpoznać?

W celu rozpoznania nadciśnienia tętniczego, konieczne jest kilkukrotne wykonanie badania ciśnienia krwi. Badanie to można wykonać w warunkach domowych lub gabinecie lekarza - wystarczy posiadać ciśnieniomierz. Prawidłowy pomiar ciśnienia krwi powinien być wykonywany w pozycji siedzącej, po kilkuminutowym odpoczynku. Na pół godziny przed pomiarem warto zrezygnować z picia kawy oraz sięgania po papierosy czy alkohol. Podczas pomiaru należy powstrzymać się od mówienia czy poruszania. Nadciśnienie diagnozowane jest wówczas, gdy w kilku pomiarach uzyskane zostają podwyższone wartości ciśnienia tętniczego.

Pomiary ciśnienia tętniczego powinny być wykonywane regularnie, a szczególnym wskazaniem do wykonania pomiaru jest pojawienie się takich objawów nadciśnienia jak:

• bóle i zawroty głowy

• problemy ze snem

• chroniczne zmęczenie

• nerwowość

• krwawienia z nosa

• kołatanie serca i ucisk w klatce piersiowej.

Nadciśnienie - czy można wyleczyć?

Nadciśnienie tętnicze zawsze wymaga wdrożenia odpowiedniego leczenia. Ma to na celu zapobieganie pogłębianiu się nadciśnienia, a także rozwojowi powikłań wywoływanych przez nadciśnienie. Co powoduje podwyższone ciśnienie krwi? Najczęstsze powikłania obejmują nieodwracalne uszkodzenie ścian naczyń krwionośnych, co może prowadzić m. in. do pogorszenia, a nawet utraty wzroku czy uszkodzenia nerek. Nadciśnienie sprzyja rozwojowi miażdżycy i zaburzeń krzepliwości krwi - a to może prowadzić do rozwoju zawału serca czy udaru mózgu. Ponadto może dojść do przerostu lewej komory serca, arytmii oraz tętniaków aorty. Tak szerokie spektrum powikłań najlepiej obrazuje, dlaczego nadciśnienie tętnicze jest chorobą, którą należy leczyć.

W przypadku nadciśnienia łagodnego bardzo często wystarczające okazuje się być tzw. Leczenie niefarmakologiczne. Obejmuje ono zmianę stylu życia - rezygnację z palenia papierosów i spożywania alkoholu, regularną aktywność fizyczną, a także dietę umożliwiającą normalizację masy ciała i zawierającą optymalne ilości sodu. Jeśli nadciśnienie nie poddaje się takiemu leczeniu, konieczne jest włączenie farmakoterapii. Nadal jednak konieczne jest kontynuowanie zdrowego stylu życia. Jak leczy się nadciśnienie tętnicze? Leki mogą być stosowane pojedynczo lub jako terapia łączona. Najczęściej stosowane leki na nadciśnienie to:

• inhibitory konwertazy angiotensyny

• diuretyki tiazydowe

• blokery receptorów beta - adrenergicznych

• blokery kanałów wapniowych

• antagoniści receptora angiotensyny

Rodzaj leków i ich dawkowanie ustalane są indywidualnie dla każdego pacjenta. Czy można wyleczyć nadciśnienie? Celem farmakoterapii jest normalizacja wartości ciśnienia krwi, jednak uzyskanie takiego efektu nie oznacza wyleczenia. Większość przypadków nadciśnienia ma charakter idiopatyczny, nie można wytypować jego przyczyny i jej wyeliminować - pozostaje zatem leczenie objawowe. Dzięki zdrowemu stylowi życia oraz odpowiedniemu leczeniu można unormalizować ciśnienie tętnicze, co znacząco redukuje ryzyko rozwoju powikłań.

Odpowiednie postępowanie u chorych na nadciśnienie sprowadza się także do wykonywania badań kontrolnych. Badania podstawowe obejmują: morfologię krwi, oznaczenie lipidogramu, badanie glukozy na czczo, stężenie kreatyniny we krwi, badanie ogólne moczu, oznaczanie poziomu sodu i potasu we krwi, a także badanie EKG. Badania dodatkowe, których wykonanie zalecane jest u osób z nadciśnieniem to USG nerek, badanie dna oka oraz badanie echokardiograficzne^[VI].

Nadciśnienie - dieta i suplementacja

Dieta w nadciśnieniu powinna koncentrować się na ograniczeniu spożycia sodu. Oznacza to, że niewskazane jest używanie soli kuchennej, a także ograniczenie spożycia zawierających ją gotowych produktów - dań instant, wędlin, konserw, serów podpuszczkowych, ryb wędzonych czy pieczywa. Równie ważne jest zapewnienie odpowiedniej podaży potasu, gdyż pierwiastek ten sprzyja obniżaniu zbyt wysokiego ciśnienia krwi^[VII].

Najbogatszymi źródłami potasu w diecie są morele suszona, fasola, kakao, pomidory, natka pietruszki, orzechy włoskie, kasza gryczana, ziemniaki, brokuły, banany czy ryby. W celu zapewnienia optymalnej podaży potasu można ponadto sięgać po suplementy diety zawierające potas. W diecie chorych na nadciśnienie nie powinno brakować kwasów omega 3, które doskonale wpływają na funkcjonowanie układu sercowo - naczyniowego.

Wykazano, że odpowiednia podaż kwasów omega 3 przyczynia się do obniżenia wartości ciśnienia tętniczego^[VIII]. Najbogatszym źródłem kwasów omega 3 w diecie są tłuste ryby morskie, ponadto nienasycone kwasy tłuszczowe mogą być dostarczane drogą suplementacji.

Dieta osób cierpiących na nadciśnienie nie powinna obfitować w tłuszcze trans, gdyż mają one wysoki potencjał miażdżycogenny. Z tego względu należy unikać spożywania fast foodów, margaryn utwardzanych czy potraw smażonych. Ważna jest także kaloryczność diety - powinna być ona dopasowana do indywidualnego zapotrzebowania na kalorie, aby umożliwić utrzymanie prawidłowej masy ciała.

Diagnosta laboratoryjny

Justyna Mazur

 leki psychotropowe

Bibliografia: