Kamica Nerkowa

javascript:mctmp(0);Kamica nerkowa to obecność w układzie moczowym złogów, zbudowanych ze związków, które prawidłowo występują w moczu. Złogi te mogą przyjmować postać piasku lub kamieni, a ich powstanie jest konsekwencją zwiększenia stężenia niektórych substancji w moczu. Wtedy związki te przechodzą z formy rozpuszczalnej do nierozpuszczalnej, co sprzyja ich krystalizacji. Kliniczna manifestacją kamicy nerkowej jest kolka nerkowa - silne dolegliwości bólowe wynikające z przesuwania się złogów w drogach moczowych.

Kamica nerkowa - przyczyny

Czynniki, które sprzyjają rozwojowi kamicy nerkowej, a w następstwie kolki, są bardzo zróżnicowane. Jakie są przyczyny kolki nerkowej? Powstanie kamienia nerkowego rozpoczyna się od wytracania drobnych kryształów w moczu, na których w procesie dalszej krystalizacji powstają coraz większe złogi, aż do uformowania różnej wielkości kamienia.

Czynnikami, na które pacjent nie ma wpływu, są m.in. predyspozycje genetyczne, wrodzone lub nabyte zaburzenia metaboliczne sprzyjające kumulacji w moczu szczawianów, wapnia czy kwasu moczowego oraz zaburzenia hormonalne (niedoczynność przytarczyc). Najważniejsze czynniki predysponujące do rozwoju kamicy to^[I]:

• płeć – częściej chorują mężczyźni

• rodzinne występowanie kamicy nerkowej

• dieta obfitująca w białko, wapń, szczawiany i witaminę C

• wrodzone lub nabyte zaburzenia metaboliczne dotyczące gospodarki wapniowej, kwasem moczowym czy szczawianami

• częste zakażenia układu moczowego

• zaburzenie odpływu moczu (przerost prostaty, wady anatomiczne układu moczowego)

• zbyt niska podaż płynów

• nadużywanie alkoholu

Jak powstają kamienie nerkowe?

Kamienie nerkowe to stałe masy o wielkości od ziarenka piasku do perły (lub większej) - kamień nie musi wywoływać objawów. W zależności od składu kamienie mają kolor żółty lub brązowy i wyglądają na gładkie lub postrzępione. Zbudowane są z kryształów i wszechobecnej organicznej matrycy, która nie tylko pokrywa kryształy, ale jest również obecna wewnątrz kryształów i przestrzeni międzykrystalicznych^[II].

W skład kamieni nerkowych wchodzić mogą następujące związki:

• związki wapnia

• związki fosforanowe

• kwas moczowy

• szczawiany

• cystyna

Najczęściej występują kamienie wapniowe i szczawianowe, a najrzadziej - cystynowe.

Czym jest kolka nerkowa?

Kolka nerkowa to ból towarzyszący utknięciu i powolnemu przesuwaniu się kamieni nerkowych w drogach moczowych. Jest to najbardziej dotkliwy, często pierwszy objaw kamicy nerkowej. Przyczyną powstawania kamieni w układzie moczowym jest wytrącanie kryształów określonych związków chemicznych. Na bazie niewielkich kryształów dochodzi do rozwoju coraz większych kamieni, które mogą całkowicie zablokować odpływ moczu i prowadzić do wielu poważnych powikłań.

Jak rozpoznać kolkę nerkową?

Kolka nerkowa charakteryzuje się przede wszystkim bardzo silnym bólem, zlokalizowanym w odcinku lędźwiowym kręgosłupa. Najczęściej ból zlokalizowany jest jednostronnie i ma charakter skurczowy, czyli z naprzemiennymi okresami nasilenia i spadku natężenia bólu. Może mieć charakter wędrujący, wtedy jego lokalizacja odpowiada drodze przesuwającego się kamienia nerkowego: od boku, łukiem ku przodowi, w kierunku pachwiny.

Jak długo trwa kolka nerkowa? Ból może trwać kilka – kilkanaście minut i ustąpić nagle wraz z wydaleniem kamienia z moczem na zewnątrz. Jednak kiedy kamień utknie na dłużej, objawy bólowe mogą trwać kilka dni i wymagają konsultacji z lekarzem.

Inne objawy kolki nerkowej to krwiomocz, czyli oddawanie moczu podbarwionego krwią, dreszcze i gorączka, ogólne złe samopoczucie, zmniejszenie ilości oddawanego moczu oraz uczucie parcia na mocz. Napadowi kolki nerkowej towarzyszą nudności i wymioty. Dlaczego kamica nerkowa może utrudniać oddawanie moczu?

Gdy kamień ma na tyle dużą średnicę, że zatyka drogi moczowe, wówczas przepływ moczu poniżej miejsca lokalizacji kamienia jest niemożliwy. Objawy są więc bardzo dotkliwe i często wymagają interwencji lekarza.

Jak rozpoznać kamicę nerkową?

Wystąpienie charakterystycznych dla kamicy objawów narzuca konieczność wykonania odpowiednich badań potwierdzających rozpoznanie. Przede wszystkim - pomocne są badania obrazowe, takie jak USG nerek i dróg moczowych, RTG jamy brzusznej, a także tomografia komputerowa. Ponadto wskazane jest wykonanie badań laboratoryjnych:

• badania ogólnego moczu

• poziomu mocznika i kreatyniny we krwi

Mogą być wymagane bardziej specjalistyczne badania, np. oznaczanie poziomu wapnia, szczawianów, kwasu moczowego czy cytrynianów w dobowej zbiórce moczu. Gdy zostanie wydalony kamień nerkowy, zalecana jest analiza składu kamienia^[III].

Kamica nerkowa - kiedy do szpitala?

Gdy atak kolki nerkowej zdarza się po raz pierwszy, objawy są bardziej nasilone niż zwykle lub pojawia się krwiomocz i wysoka gorączka – niezbędna jest szybka konsultacja z lekarzem. Także kolka nerkowa u dziecka czy kobiety w ciąży nie powinna być leczona na własną rękę. Lekarz przy pomocy USG nerek oceni lokalizację oraz rozmiar kamienia i wdroży odpowiednie leczenie.

Poza wspomnianymi zaleceniami dotyczącymi picia wody i zastosowania leków rozkurczowych, może być zastosowane np. leki chemicznie rozpuszczające kamienie czy rozbijanie złogów ultradźwiękami. Niekiedy konieczne jest chirurgiczne usuwanie kamieni.

Jak leczyć kamicę nerkową?

W przypadku niewielkiego kamienia jego usunięcie można wspomóc przyjmowaniem dużych ilości płynów oraz stosowania leków rozkurczowych. Ulgę może przynieść gorąca kąpiel czy ciepłe okłady z termoforem. W przesuwaniu się kamienia nerkowego może pomóc grawitacja i siła ciężkości - schodzenie po schodach czy skoki na skakance. Gdy kamień ma większe rozmiary, wymagany jest zabieg rozbicia kamienia ultradźwiękami czy chemicznego rozpuszczenia złogów. W przypadku problematycznego umiejscowienia kamienia i jego znacznych rozmiarów przeprowadzane jest chirurgiczne usuwanie kamienia.

Metody usuwania kamieni nerkowych to:

• niszczenie kamieni falą wstrząsową

• nefrolitotrypsja przeskórna

• ureterorenoskopia.

Kamica nerkowa - profilaktyka

Kamienie nerkowe powstają na podłożu wytrącających się w moczu kryształów szczawianu wapnia, kwasu moczowego, cystyny czy fosforanów. Zatem kluczowe jest unikanie sytuacji sprzyjających wytrącaniu się kryształów w układzie moczowym. Są to m.in.:

• dieta bogata w białko

• spożywanie dużych ilości szczawianów, zawartych w kakao, kawie, herbacie, rabarbarze, truskawkach, szczawiu i szpinaku

• picie mniej niż 1200 ml płynów dziennie

• nawracające zakażenia układu moczowego

• niektóre zaburzenia metaboliczne i hormonalne

Na wyeliminowanie wymienionych czynników mogących generować kolkę nerkową powinny szczególną uwagę zwrócić osoby, które już przeszły atak kolki – ma ona tendencję do nawrotów. Ponadto większe ryzyko zachorowania dotyczy mężczyzn w wieku 20 – 50 lat i osób, w rodzinie których stwierdzono przypadki kamicy i kolki nerkowej.

Powikłania kamicy nerkowej

Kamicę nerkową należy bezwzględnie leczyć; po pierwsze ze względu na uciążliwość jej objawów, po drugie – aby zapobiec poważnym jej powikłaniom. Najważniejsze z nich to uszkodzenie nerek na drodze zablokowania odpływu moczu i uszkodzenia kłębuszków nerkowych. Konsekwencją może być ostra lub przewlekła niewydolność nerek, prowadząca niekiedy do konieczności dializ. Uszkodzeniu nerek może ponadto towarzyszyć rozwój nadciśnienia czy anemii. Ponadto kolka nerkowa może skutkować wodonerczem lub roponerczem, infekcjami układu moczowego oraz posocznicą.

Największe ryzyko rozwoju powikłań kamicy nerkowej, w tym niewydolności nerek związane jest z występowaniem takich czynników ryzyka jak kamienie cystynowe lub struwitowe, obecność kamienia w nerce, anatomiczne nieprawidłowości w budowie nerek i dróg moczowych czy hiperoksaluria (zwiększone wydalanie szczawianów z moczem).

Kamica nerkowa - dieta

Kilka czynników żywieniowych może zwiększać ryzyko tworzenia się kamieni, w tym sód, białko, potas, wapń, magnez i inne składniki odżywcze. Te składniki można modyfikować w zależności od rodzaju różnych zagrożeń kamieniami. Pokarmy, które po metabolizowaniu w organizmie wytwarzają kwaśny popiół, mogą wpływać na obniżenie pH moczu, podczas gdy żywność o charakterze popiołu zasadowego może zwiększać pH moczu. Specyficzne diety są oparte na wynikach badania pH moczu, kwasu moczowego w moczu i rodzajach kamieni.

Ogólna zalecenia dietetyczne w kamicy nerkowej są następujące^[IV]:

• zwiększenie podaży przyjmowanych płynów do 2,5 - 3 litrów dziennie

• rezygnacja z picia mocnej kawy i herbaty

• unikanie spożycia alkoholu

• unikanie spożycia węglowodanów prostych

W przypadku kamicy szczawianowo - wapniowej należy unikać spożycia szpinaku, szczawiu, buraków, rabarbaru, borówek, winogron, kakao, czekolady, kawy i herbaty. W kamicy fosforanowo - wapniowej należy ograniczyć spożycie wapnia, szczawianów i fosforanów, które znaleźć można w roślinach strączkowych, szpinaku, rabarbarze, kakao, burakach czy alkalicznych wodach mineralnych.

Kamica moczanowa wymaga wyeliminowania z diety tych produktów, których spożyciu towarzyszy produkcja wysokich ilości kwasu moczowego. Mowa m. in. o rybach, mięsie czerwonym, szpinaku, grzybach, kalafiorze, brukselce czy kukurydzy. W kamicy cystynowej unikać należy spożycia białek pochodzenia zwierzęcego, a także zwiększyć ilość przyjmowanych płynów do nawet 5 - 6 litrów.

Diagnosta laboratoryjny

Justyna Mazur

Bibliografia: