Zaburzenia lipidowe krwi /Zaburzenia metabolizmu tłuszczów

Zaburzenia profilu lipidowego krwi to coraz częściej diagnozowane przypadłości. Zaburzenia lipidowe mogą mieć postać hipercholesterolemii i/ lub hipertrójglicerydemii i stanowią istotny czynnik ryzyka rozwoju chorób układu sercowo - naczyniowego. Aby rozpoznać zaburzenia lipidowe, wystarczy wykonać proste badanie krwi. Zbyt wysoki poziom cholesterolu czy trójglicerydów wymaga wdrożenia odpowiedniego leczenia, obejmującego zarówno farmakoterapię, jak i zmianę trybu życia.

Związki lipidowe i ich metabolizm w organizmie

Występujące w organizmie człowieka związki lipidowe pochodzą z diety bądź syntetyzowane są na drodze przemian metabolicznych. W skład lipidów organizmu wchodzą: cholesterol, trójglicerydy i fosfolipidy. Trójglicerydy to związki o różnej długości łańcucha, a także zróżnicowanym stopniu nasycenia, zbudowane z glicerolu i kwasów tłuszczowych Trójglicerydy stanowią źródło energii, pełnią także funkcje budulcowe. Ich głównym źródłem w organizmie jest dieta, ponadto mogą być syntetyzowane w wątrobie z węglowodanów i kwasów tłuszczowych.

Cholesterol to związek lipidowy, który może być dostarczany z dietą, jednak głównym źródłem jest wątrobowa synteza tego związku. Rola cholesterolu w organizmie jest zróżnicowana. Związek ten wchodzi w skład błon komórkowych, jest niezbędny do syntezy witaminy D oraz hormonów płciowych i hormonów nadnerczy. Na całkowitą pulę cholesterolu we krwi składa się cholesterol LDL oraz cholesterol HDL. Trójglicerydy i cholesterol są transportowane we krwi za pośrednictwem lipoprotein. Lipoproteiny to kompleksy białek (apolipoprotein) oraz lipidów: cholesterolu i trójglicerydów. Lipoproteiny dzielą się ze względu na gęstość roztworu soli, w którym możliwe jest wyizolowanie lipoprotein w procesie ultrawirowania surowicy:

• chylomikrony

• lipoproteiny o bardzo niskiej gęstości VLDL

• lipoproteiny o pośredniej gęstości IDL

• lipoproteiny o niskiej gęstości LDL

• lipoproteiny o wysokiej gęstości HDL

Chylomikrony wydzielane są przez nabłonek jelitowy do krwi, a następnie z pominięciem wątroby docierają do układu limfatycznego. Chylomikrony transportują głównie trójglicerydy. Pod wpływem działania lipazy lipoproteinowej z chylomikronów uwalniane są kwasy tłuszczowe i glicerol, które stają się materiałem energetycznym dla komórek mięśni szkieletowych oraz mięśnia sercowego, a także substratem do syntezy trójglicerydów w tkance tłuszczowej.

Takie zubożone chylomikrony docierają do wątroby. Lipoproteiny VLDL syntetyzowane są w wątrobie z powstałych tu trójglicerydów i cholesterolu. VLDL są w krążeniu poddawane działaniu lipazy lipoproteinowej, dzięki czemu VLDL przekształcają się w lipoproteiny IDL. Który cholesterol jest dobry, a który zły? Lipoproteiny te mogą być następnie przekształcone w LDL. Lipoproteiny LDL służą dostarczaniu cholesterolu do komórek, w celu podtrzymania procesów regeneracji.

To właśnie te lipoproteiny, nazywane potocznie cholesterolem LDL, posądzane są o negatywny wpływ na zdrowie. Warto jednak uściślić - w skład frakcji LDL wchodzą duże lekkie LDL oraz małe gęste LDL. Co je różni? Duże lekkie LDL zawierają mniej cholesterolu, a więcej białka, natomiast w małych, gęstych LDL dominuje cholesterol. Szczególnie niekorzystne dla zdrowia są oxLDL, czyli utlenione małe, gęste LDL. Powstają one w efekcie narażenia na działanie wolnych rodników i wykazują silne właściwości miażdżycogenne. Lipoproteiny HDL odpowiadają za transport zwrotny cholesterolu z komórek ciała do wątroby. Dlatego określany jest mianem „dobrego” cholesterolu.

Lipidogram - normy

Lipidogram to badanie krwi, pozwalające ocenić poziom trójglicerydów oraz cholesterolu. Kiedy badać lipidogram? Zalecane jest wykonywania badania kontrolnie, w ramach profilaktyki chorób układu krążenia. Wskazaniem do badania lipidogramu jest także zwiększone narażenie na choroby serca - występowanie nadciśnienia, miażdżycy czy zawału wśród najbliższych krewnych, otyłość, cukrzyca czy insulinooporność.

Jakie są prawidłowe wartości lipidogramu? Wszystko zależy od tego, jakie ryzyko sercowo - naczyniowe stwierdzane jest u konkretnego pacjenta. Ryzyko to szacowane jest w oparciu o tzw. skalę SCORE, uwzględniającą m. in. wiek, wartość ciśnienia krwi oraz palenie papierosów^[I]:

1. norma dla osób zdrowych i chorych z umiarkowanym ryzykiem (SCORE <5%) 

• cholesterol całkowity (TC): do 190 mg/dl (5 mmol/l);

• frakcja LDL – cholesterol: do 115 mg/dl (3 mmol/l)

• HDL cholesterol dla mężczyzn: ponad 40 mg/dl (1 mmol/l)

• HDL cholesterol dla kobiet: ponad 45 mg/dl (1,2 mmol/l)

• trójglicerydy: mniej niż 150 mg/dl (1,7 mmol/dl)

2.  norma dla osób z grupy wysokiego ryzyka (SCORE >=5 - <10%) 

• cholesterol całkowity (TC): do 175 mg/dl (4,5 mmol/l)

• frakcja LDL – cholesterol: do 100 mg/dl (2,5 mmol/l)

• HDL – cholesterol dla mężczyzn: ponad 40 mg/dl (1 mmol/l)

• HDL cholesterol dla kobiet: ponad 45 mg/dl (1,2 mmol/l)

• trójglicerydy: mniej niż 150 mg/dl (1,7 mmol/dl)

3.  norma dla osób z grupy bardzo wysokiego ryzyka (SCORE >=10%); pacjenci z miażdżycą / cukrzycą / chorobą wieńcową

• cholesterol całkowity (TC): do 175 mg/dl (4,5 mmol/l)

• frakcja LDL - cholesterol: do 70 mg/dl (1,8 mmol/l)

• HDL – cholesterol dla mężczyzn: ponad 40 mg/dl (1 mmol/l)

• HDL - cholesterol dla kobiet: ponad 45 mg/dl (1,2 mmol/l)

• trójglicerydy: mniej niż 150 mg/dl (1,7 mmol/dl)

Zbyt wysoki poziom trójglicerydów we krwi

Hipertriglicerydemia to podwyższony poziom trójglicerydów, często współwystępujący z takimi schorzeniami jak cukrzyca typu 2, otyłość, zespół metaboliczny. Bardzo często podwyższony poziom trójglicerydów jest konsekwencją niezdrowego stylu życia. Bywa jednak tak, że zaburzenie to występuje rodzinnie i jest uwarunkowane genetycznie. Mowa o tzw. hipertriglicerydemii rodzinnej. Do nadmiernej kumulacji trójglicerydów w krążeniu dochodzi w efekcie kumulowania chylomikronów oraz lipoprotein VLDL. Przyczyny trójglicerydemii są następujące^[II]:

• nadwaga lub otyłość

• zespół metaboliczny

• cukrzyca typu 2

• choroba stłuszczeniowa wątroby

• nadużywanie alkoholu

• choroby nerek

• ciąża

• stosowanie niektórych leków (glikokortykosteroidów, estrogenów, leków psychotropowych)

Dlaczego podwyższone trójglicerydy są niebezpieczne dla zdrowia? Wysoki poziom trójglicerydów stanowi czynnik ryzyka chorób układu sercowo - naczyniowego, ponadto wysoka trójglicerydemia może zwiększać ryzyko ostrego zapalenia trzustki.

Trójglicerydy - jak obniżyć ich poziom?

W celu obniżenia poziomu trójglicerydów konieczne jest stosowania farmakoterapii, a także leczenie niefarmakologiczne. W jaki sposób obniżyć trójglicerydy przy pomocy leków? Zazwyczaj stosowana jest monoterapia, natomiast w przypadku zaawansowanej, niewrażliwej na standardowe leczenie trójglicerydemii, może być stosowana farmakoterapia z wykorzystaniem większej ilości leków.

Jednym z najczęściej stosowanych leków są fibraty^[III]. Leki te prowadzą do zmniejszenia wydzielania VLDL przez wątrobę i nasilają lipolizę trójglicerydów osocza. Dodatkowo fibraty pozwalają osiągnąć pożądane zmiany w profilu cholesterolowym - zmniejszają poziom LDL, z jednoczesnym wzrostem poziomu HDL. Innymi lekami stosowanymi w celu obniżenia poziomu trójglicerydów mogą być statyny. Pomocna może okazać się także niacyna, czyli witamina B3. Wykazano, że stosowanie tej witaminy w dawce 3 g może obniżyć poziom trójglicerydów nawet o 45%, a także obniżyć poziom cholesterolu LDL o 20%^[IV].

Niefarmakologiczne leczenie hipertriglicerydemii dotyczy stosowania odpowiedniej diety, rezygnacji z używek, a także regularnej aktywności fizycznej. W jaki sposób obniżyć trójglicerydy dietą? Należy zminimalizować spożycie tłuszczów zwierzęcych, zastępując je tłuszczami roślinnymi. Polecanymi źródłami tłuszczów roślinnych są tłoczone na zimno oleje roślinne, awokado, orzechy. Należy ponadto unikać smażenia potraw, a także zrezygnować ze spożycia dużych ilości węglowodanów prostych i rafinowanych cukrów^[V]. Należy zadbać o odpowiednią podaż błonnika, gdyż ogranicza on przyswajanie tłuszczów z przewodu pokarmowego^[VI]. Warto sięgać po suplementy zawierające kwasy omega 3 - dawki rzędu 3 - 4 g dziennie przynoszą korzyści kliniczne u pacjentów z hipertriglycerydemią^[VII].

Kiedy cholesterol jest za wysoki?

Hipercholesterolemia to zbyt wysoki poziom cholesterolu we krwi. Problem wysokiego poziomu cholesterolu we krwi dotyczy coraz większej liczby osób, także tych młodych i szczupłych.

Jakie są przyczyny podwyższonego cholesterolu? Za występowanie hipercholesterolemii rodzinnej odpowiadają predyspozycje genetyczne, zaś hipercholesterolemie wtórne rozwijają się w efekcie oddziaływania takich czynników ryzyka jak:

• podeszły wiek

• nadmierna masa ciała

• palenie papierosów

• choroby wątroby

• zastój żółci

• niewydolność nerek

• niedoczynność tarczycy

• stosowanie niektórych leków (glikokortykosteroidy, diuretyki tiazydowe)

• występowanie chorób układu sercowo - naczyniowego w rodzinie

Jak rozpoznać wysoki cholesterol? Objawy hipercholesterolemii są niecharakterystyczne i pojawiają się wówczas, gdy na podłożu zbyt wysokiego poziomu cholesterolu rozwija się miażdżyca lub choroba wieńcowa. Pojawia się wtedy duszność, zmęczenie, bóle mięśni nóg. Ponadto mogą pojawić się zmiany skórne - żółte zgrubienia w okolicy zgięć łokciowych oraz w okolicy powiek.

Dlaczego cholesterol jest szkodliwy, gdy występuje w nadmiarze? Cząstki cholesterolu LDL, a ściślej - oxLDL - ma tendencję do osadzania się w miejscu uszkodzenia śródbłonka naczyń. Do naruszenia integralności śródbłonka naczyń może dojść pod wpływem działania wolnych rodników czy nadciśnienia. Osadzające się cząstki oxLDL generują powstanie miejscowego stanu zapalnego, a tym samym - przerostu mięśniówki naczyń, nasilonej syntezy kolagenu, dalszego odkładania się lipidów.

Ostatecznie powstaje blaszka miażdżycowa, która może zwężać światło naczynia krwionośnego i ograniczyć przepływ krwi. Z kolei pęknięcie blaszki miażdżycowej Może to prowadzić do rozwoju choroby wieńcowej, zawału serca czy udaru mózgu.

Podwyższony cholesterol - jak leczyć?

Zbyt wysoki poziom cholesterolu zwiększa ryzyko rozwoju chorób układu krążenia, zatem należy dążyć do normalizacji jego poziomu we krwi. W jaki sposób obniżyć cholesterol? Podstawowymi lekami stosowanymi w leczeniu hipercholesterolemii są statyny. Poza statynami można stosować leki najnowszej generacji (inhibitory PCSK9). Należy pamiętać, że farmakoterapia musi być stosowana stale, w przeciwnym wypadku poziom cholesterolu może powrócić do wyjściowego, podwyższonego stężenia.

Farmakoterapię można wspomagać odpowiednią suplementacją. Wykazano możliwość odniesienia korzyści klinicznych dzięki suplementacji selenu^[VIII], kwasów omega 3^[IX] oraz flawonoidów^[X].

Podwyższony cholesterol - co jeść, a czego nie?

U osób dotkniętych podwyższonym stężeniem cholesterolu, istotne znaczenie ma zmiana nawyków żywieniowych. Które produkty podwyższają cholesterol, a zatem należy ograniczyć ich spożycie? Przede wszystkim - należy zminimalizować spożycie nasyconych tłuszczów zwierzęcych, zastępując je tłuszczami roślinnymi. Tłuszcze nasycone nie powinny stanowić więcej niż 30% całkowitego spożycia tłuszczów, a ilość cholesterolu dietetycznego nie powinna przekraczać 300 mg dziennie^[XI]. Należy zadbać o wysoką podaż błonnika i antyoksydantów, których doskonałym źródłami są warzywa oraz pełnoziarniste produkty zbożowe.

Rośliny zawierają związek bardzo podobny w budowie do cholesterolu. Związki tego typu zwane są fitosterolami (sitosterol [24-etylocholesterol] i kampesterol [24-metylocholesterol]) i występują naturalnie w małych ilościach w wielu roślinach, takich jak kukurydza, soja i nasiona słonecznika. Chociaż te sterole są słabo wchłaniane przez przewód pokarmowy, skutecznie konkurują z cholesterolem o włączenie do mieszanych miceli, co jest niezbędnym etapem wchłaniania cholesterolu.

Cholesterol nie mogąc dostać się do micelinie jest wchłaniany, a poziom cholesterolu w surowicy spada. Uwodorniony sitosterol, sitostanol, sam nie jest wchłaniany w przewodzie pokarmowym, ale jeszcze skuteczniej konkuruje o micele. Może być estryfikowany z oleju rzepakowego i zawarty jest w produktach spożywczych, takich jak margaryna i olej sałatkowy. Taka jest geneza produktu „żywności funkcjonalnej” zawierającej fitosterole. Już 2–4 g sitostanolu dziennie (2–3 porcje) obniża poziom cholesterolu całkowitego o 10%, a poziom LDL o 14%^[XII]. Poziom HDL i trójglicerydów nie ulega zmianie. 

Diagnosta laboratoryjny

Justyna Mazur

Bibliografia:

Bene Vobis® jest zastrzeżonym znakiem towarowym firmy Młyn Oliwski.

UWAGA WAŻNE:

Materiał ma wyłącznie charakter informacyjno-edukacyjny. Publikowane tutaj informacje nie mają charakteru reklamowego i w żadnym przypadku nie mogą zastępować porady lekarza lub farmaceuty.

Materiał opisuje substancje i ich możliwe zastosowania na podstawie ogólnodostępnych publikacji, badań i materiałów znalezionych w internecie, książkach oraz prasie. Materiał nie jest prezentacją ani opisem suplementu diety ani żadnego innego produktu zawierającego w/w składniki.

Strona i jej zawartość nie może być wykorzystywana w celu stawiania diagnozy, konsultacji dotyczących postępowania w razie choroby, przepisywania, dawkowania lub stosowania produktów dostępnych za pośrednictwem sklepu Młyn Oliwski.pl

Serwis Młyn Oliwski® nie prowadzi działalności leczniczej polegającej na udzielaniu świadczeń zdrowotnych w rozumieniu art. 3 ust. 1 ustawy o działalności leczniczej.



Pamiętaj, że:
Suplementy diety nie mogą być stosowane jako substytut zróżnicowanej diety. Zaleca się zróżnicowany sposób żywienia i zdrowy tryb życia