Insulinooporność

Insulinooporność – zasady zdrowej diety

Insulinooporność to zaburzenie zdrowotne, o którym jeszcze kilkanaście lat temu nie mówiło się praktycznie nic. Jednak obecnie insulinooporność jest na ustach wszystkich‼️. Nie bez przyczyny – insulinooporność jest diagnozowana u coraz większej ilości osób‼️, także tych młodych. U sporego odsetka chorych zaburzenie to może pozostawać niezdiagnozowane, gdyż insulinooporność rozwija się stopniowo i towarzyszą jej mało specyficzne objawy.

Nierzadko bywa tak, że zdiagnozowana zostaje dopiero cukrzyca typu 2, stanowiąca konsekwencję insulinooporności. Na szczęście możliwe jest skuteczne leczenie insulinooporności, a także jej profilaktyka – a kluczowe znaczenie ma dieta. Jak rozpoznać isulinooporność? I jaka dieta w insulinooporności sprawdza się najlepiej?

Czym jest insulinooporność?

Insulinooporność to brak wrażliwości komórek na działanie insuliny – hormonu syntetyzowanego przez trzustkę po spożyciu posiłku zawierającego węglowodany. W warunkach fizjologicznych podwyższenie poziomu glukozy we krwi (hiperglikemia) stanowi dla trzustki sygnał do syntezy insuliny. Hormon ten oddziałuje na komórki ciała, umożliwiając wykorzystanie glukozy jako źródła energii. Jednak w stanie insulinooporności komórki przestają być wrażliwe na działanie insuliny, co sprzyja stałemu utrzymywaniu się wysokiego poziomu glukozy we krwi. Dlaczego tak się dzieje?

Najczęstszym czynnikiem sprzyjającym rozwojowi insulinooporności jest otyłość^[I]. Tkanka tłuszczowa jest aktywna metabolicznie, syntetyzuje m. in. związków o działaniu antagonistycznym do insuliny. Nadmierna kumulacja tkanki tłuszczowej sprzyja ponadto wykorzystywaniu wolnych kwasów tłuszczowych – a nie glukozy – jako źródła energii. Kolejnymi czynnikami ryzyka są: dieta obfitująca w węglowodany proste, brak aktywności fizycznej, spożywanie alkoholu i palenie tytoniu, stosowanie niektórych leków (w tym antykoncepcji hormonalnej i hormonalnej terapii zastępczej), stres, a także zaburzenia hormonalne.

Insulinooporność może rozwijać się przed dłuższy czas, a nieleczona – ewoluuje do cukrzycy typu 2. Insulinooporności towarzyszy stale utrzymujący się podwyższony poziom glukozy, a także insuliny – a to sprawia, że z czasem trzustka przestaje funkcjonować prawidłowo, a synteza insuliny zaczyna maleć. Wówczas dochodzi do powstania swoistej bariery – trzustka nie jest w stanie zsyntetyzować na tyle dużo insuliny, aby przełamać barierę insulinooporności. Mówimy wówczas o rozwoju tzw. stanu przedcukrzycowego.

Z kolei cukrzyca typu 2 rozpoznawana jest wówczas, gdy dochodzi do postępującego uszkadzania komórek trzustki i pogłębiania się hiperglikemii i insulinooporności.Ta niekorzystna kaskada zdarzeń może trwać nawet kilkanaście lat – osoby dotknięte insulinoopornością mają zatem sporo czasu, aby przeciwdziałać postępowi insulinooporności i rozwoju jej powikłań. A w tym pomocna okazuje się być odpowiednio skomponowana dieta. Kiedy należy stosować specjalną dietę? Jak rozpoznać, czy dotyczy nas problem insulinooporności?

Jakie są objawy insulinooporności?

Insulinooporność przez długi czas może przebiegać bezobjawowo. Z czasem pojawiają się mało specyficzne symptomy, które mogą być interpretowane jako oznaki zwykłego przemęczenia. Mowa o takich objawach jak^[II], ^[III]:

• osłabienie

• nadmierna senność

• wzrost masy ciała i kumulacja tkanki tłuszczowej w obrębie brzucha

• nadciśnienie tętnicze

• nasilona ochota na słodycze

• uczucie zmęczenia i ospałości po posiłku

• rogowacenie ciemne, czyli występowanie ciemniejszej skóry pod pachami, na łokciach i kolanach czy na karku

Z kolei w badaniach krwi stwierdzić można zwiększony poziom glukozy we krwi, a także poziomu trójglicerydów i cholesterolu. Dla zdiagnozowania insulinooporności konieczne jest wykonanie tzw. klamry euglikemicznej, która służy ocenie ilości glukozy potrzebnej dla utrzymania stałej glikemii podczas wlewu dożylnego insuliny. Pomocniczo oznaczany jest tzw. wskaźnik insulinooporności HOMA – IR^[IV].

Dieta w insulinooporności – najważniejsze zasady

Najważniejszym postępowaniem terapeutycznym u osób ze zdiagnozowaną insulinoopornością jest redukcja masy ciała, stosowanie odpowiedniej diety oraz regularna aktywność fizyczna. Dopiero, gdy wprowadzenie w życie zdrowych nawyków nie przyniesie pożądanego efektu terapeutycznego – konieczne może być wdrożenie leków zwiększających wrażliwość komórek na insulinę oraz obniżających poziom glukozy we krwi.

Jeśli osoba dotknięta insulinoopornością cierpi na nadwagę lub otyłość, wówczas konieczne jest zastosowanie diety redukcyjnej. Jest to dieta o odpowiednim deficycie kalorycznym, ustalanym indywidualnie dla każdego. Najlepiej, gdy deficyt ten wynosi około 500 kcal, które należy odjąć od indywidualnego dziennego zapotrzebowania na kalorie. Jeśli natomiast nie ma konieczności redukowania masy ciała, wtedy kaloryczność diety powinna odpowiadać dziennemu zapotrzebowaniu na kalorie.

Czego należy unikać w diecie przy insulinooporności? Niewskazane jest spożywanie następujących produktów:

• dostarczających cukru rafinowanego, czyli słodyczy, napojów słodzonych

• dostarczających węglowodanów prostych, czyli produktów z białej mąki

• dostarczających tłuszczów trans, czyli fast foodów, smażonych mięs, wypieków cukierniczych

• wysokoprzetworzonych

A czego nie może zabraknąć w diecie chorych na insulinooporność? Na pewno podstawą diety powinny być węglowodany złożone, o niskim i średnim indeksie glikemicznym. Mowa m. in. o pełnoziarnistych produktach zbożowych, warzywach czy strączkach. Aby obniżyć indeks glikemiczny potraw można:

• wzbogacać dania o błonnik (np. otręby pszenne, błonnik w suplementach)

• dodawać do węglowodanów źródła białka lub tłuszczu (olej roślinny, orzechy, nasiona chia, awokado)

• gotować al dente produkty zawierające węglowodany

W diecie nie powinno zabraknąć zdrowych tłuszczów, szczególnie kwasów tłuszczowych omega 3. Ich najlepszymi źródłami są ryby, orzechy, tłoczone na zimno oleje roślinne, a także suplementy diety. Kwasy omega 3 wykazują działanie przeciwzapalne, a także wspomagają funkcjonowanie mitochondriów komórkowych, uczestniczących w sygnalizacji insuliny i podtrzymywaniu insulinowrażliwości^[V].

Osoby dotknięte insulinoopornością powinny zadbać o odpowiednią podaż witaminy D, gdyż związek ten może zwiększać wrażliwość komórek na insulinę, a także chronić komórki przed stresem oksydacyjnym. Suplementowanie witaminy D u chorych na insulinooporność, u których poziom witaminy D3 we krwi jest zbyt niski, skutkuj poprawą parametrów gospodarki węglowodanowej oraz redukuje ryzyko rozwoju cukrzycy typu 2^[VI].

Pamiętać należy ponadto o regularnym przyjmowaniu posiłków, co 3 – 4 godziny, a także regularnej aktywności fizycznej o umiarkowanej intensywności. Trwałe utrzymywanie takich zdrowych nawyków stanowi najskuteczniejszą metodę leczenia insulinooporności, ale także jej profilaktyki u osób zdrowych, które pragną uchronić się przed insulinoopornością oraz cukrzycą typu 2.

Diagnosta laboratoryjny

Justyna Mazur

Bibliografia: