probiotyki

Probiotyki - dlaczego warto je stosować?

Dobroczynne bakterie kolonizujące nasze jelita to drobnoustroje kształtujące nasze zdrowie, nie tylko usprawniające trawienie. Dbałość o optymalny skład flory bakteryjnej jelit okazuje się zatem być jednym z najważniejszych filarów zdrowego stylu życia. Probiotyki pomagają utrzymać fizjologiczny skład flory bakteryjnej. Kiedy stosować probiotyki? Okazuje się, że nie tylko podczas terapii antybiotykami - warto zadbać o stałą podaż probiotyków dostarczanych wraz z dietą oraz suplementami diety.

Flora bakteryjna jelit

Jelita płodu są jałowe; zaczyna się to zmieniać podczas porodu, pod wpływem kontaktu z florą bakteryjną pochwy matki. Rodzaj porodu (naturalny/ cesarskie cięcie) oraz rodzaj diety (karmienie piersią/ mleko modyfikowane) kształtują rozwój flory bakteryjnej jelit malucha, który najintensywniej zachodzi w pierwszych dwóch latach życia dziecka. W późniejszy okresie życia największy wpływ na skład flory jelit ma dieta.

Co kryją w sobie jelita? Dobroczynne bakterie to przede wszystkim:

• Lactobacillus
• Bifidobacterium
• Streptococcus

Najważniejsze znaczenie dla optymalnego składu flory jelitowej ma nasz tryb życia, zwłaszcza dieta. Korzystny wpływ na bakterie jelitowe ma dieta bogata w błonnik, a także spożywanie pre – i probiotyków. Ponadto dla jelit przyjazna jest regularność przyjmowanych posiłków i aktywność fizyczna.

Skład flory bakteryjnej jelit obejmuje takie enterotypy bakterii jak^[I]:

• typ z przewagą Bacteroides cechuje się doskonałą tolerancją węglowodanów i białek, sprawnym trawieniem mięsa i tłuszczu oraz intensywną syntezą witaminy H
• typ z przewagą Prevotella najczęściej występuje u wegetarian
• typ z przewagą Ruminococcus występujący najczęściej, także u osób nadużywających alkoholu i wielonienasyconych kwasów tłuszczowych

Być może już niedługo, oprócz oznaczania grupy krwi, będziemy również rutynowo oznaczać typ bakteryjnej flory jelitowej.

Bakterie tworzące fizjologiczną florę jelit wspomagają trawienie i odpowiadają za fermentację węglowodanów złożonych. Dbają o szczelność ścian jelit, ograniczają rozwój chorobotwórczych bakterii, wspomagają układ odpornościowy. Bakterie jelitowe mogą ograniczać rozwój komórek nowotworowych, zmniejszać poziom cholesterolu we krwi i wspomagać wchłanianie z przewodu pokarmowego wapnia oraz magnezu. Zatem zaburzenie tego misternego systemu kontrolnego sprawi, że zaszwankuje cały organizm.

Co jest zabójcze dla Twoich jelit?

Katastrofalnie na stan jelitowej flory bakteryjnej wpływa wiele czynników, z których najważniejsze to:

• antybiotykoterapia
• stosowanie doustnej antykoncepcji hormonalnej
• zażywanie niesteroidowych leków przeciwzapalnych
• spożywanie dużej ilości węglowodanów, zwłaszcza cukrów prostych
• stres
• nadużywanie alkoholu
• smażone potrawy i tłuszcze trans

Co się dzieje, gdy dobre bakterie poddane są działaniu tych czynników? Zaburzenie namnażania się fizjologicznej flory bakteryjnej powoduje nadmierny rozrost flory chorobotwórczej. Te „złe” bakterie występują fizjologicznie w jelitach, jednak trzymane są w ryzach dzięki kontrolnemu działaniu pożytecznych bakterii. Gdy zabraknie tych dobrych strażników, źli zaczynają rozrabiać. Do głosu dochodzą drożdżaki oraz bakterie kałowe. Pojawiają się problemy trawienne, zaburzenia wchłaniania, spadek poziomu enzymów trawiennych oraz obniżona synteza witaminy K.

Zaburzenie funkcji jelit odbija się echem na zdrowiu całego organizmu. Wiele powszechnie diagnozowanych schorzeń - nie tylko dotyczących układu pokarmowego – ma ścisły związek z jelitami. Wszystkie układy i narządy, łącznie z układem sercowo – naczyniowym, odpornościowym czy nerwowym mogą dotkliwie odczuć nawet subtelne zaburzenia w funkcjonowaniu jelit. Oto najpowszechniejsze z nich.

Zgaga

Zgaga to nieprzyjemne uczucie pieczenia w przełyku, dyskomfort i ból w nadbrzuszu oraz kwaśne odbijanie. Te bardzo uciążliwe objawy wynikają z cofania się kwaśnej treści żołądka do przełyku. Zgaga, zwana inaczej refluksem żołądkowo – przełykowym pojawia się najczęściej 30 do 60 minut po spożyciu posiłku. Powstaniu tej dolegliwości sprzyjać mogą:

• otyłość lub nadwaga

• spożywanie ostrych przypraw, kawy bądź alkoholu

• spożywanie smażonych potraw

• stosowanie niektórych leków

• ciąża

Wrzody żołądka

Powstałe na skutek naruszenia integralności błony śluzowej żołądka, wrzody objawiają się bólem poniżej mostka lub nad pępkiem, a niekiedy także krwawieniami z przewodu pokarmowego. Ból nasila się po jedzeniu i mogą mu towarzyszyć nudności i wymioty, odbijanie i zgaga.

Jak wielu ludziom, także i Tobie wrzody mogą kojarzyć się z nadkwasotą żołądka, gdy w rzeczywistości ich powstaniu sprzyja zbyt zasadowe środowisko żołądka. Jak wytłumaczyć ten swoisty paradoks? Bardziej zasadowe środowisko w żołądku sprzyja rozwojowi bakterii Helicobacter pylori która jest głównym czynnikiem ryzyka wrzodów żołądka. Ponadto zachorowaniu na wrzody sprzyja częste stosowanie leków przeciwbólowych, zwłaszcza niesteroidowych leków przeciwzapalnych, nadużywanie alkoholu oraz palenie papierosów, a także stres.

Najpopularniejszym sposobem radzenia sobie z wrzodami żołądka jest stosowanie leków zobojętniających kwas żołądkowy, jednak jednoczesne stosowanie z nimi leków przeciwzapalnych powoduje rozwój wrzodów jelita cienkiego. Dlatego obecnie zalecane jest łagodzenie nasilenia objawów choroby wrzodowej zmianą trybu życia, z jednoczesnym profilaktycznym stosowaniem probiotyków.

Zespół złego wchłaniania

Zespoły złego wchłaniania to częste konsekwencje różnorodnych schorzeń jelit, które prowadzą do ograniczenia przyswajania składników odżywczych przez błonę śluzową jelit. Najczęstsze przyczyny to alergie pokarmowe, celiakia, choroba Crohna, choroby pasożytnicze czy bakteryjne.

Objawy zależą od tego, do niedoboru jakich substancji prowadzi zespół złego wchłaniania. Czy temu schorzeniu można zapobiec? Jedyne, co możesz zrobić, to zadbać kompleksowo o jelita, by nie dopuścić do rozwoju jakichkolwiek jego dysfunkcji. Leczenie zespołów złego wchłaniania ogranicza się jedynie do wyleczenia choroby podstawowej, lepiej zatem zawczasu im zapobiegać.

Zespół jelita drażliwego

Ta częsta i dokuczliwa przypadłość dotyka najczęściej kobiet. Wynika z występowania tzw. nadwrażliwości trzewnej, czyli  zwiększonego odczuwania bólu płynącego z przewodu pokarmowego, zaburzenia motoryki jelit oraz nieprawidłowości jelitowego układu nerwowego. Rozpoznawana jest na podstawie występujących dłużej niż trzy miesiące następujących objawów:

• biegunki
• zaparcia
• bóle brzucha, pojawiające się po posiłku i ustępujące po wypróżnieniu
• wzdęcia

Wszelkie dolegliwości związane z nadwrażliwością jelit są potęgowane przez psychikę pacjenta, stany depresyjne i lęki, co doskonale obrazuje wzajemną relację jelito – układ nerwowy. Ponadto nasilenie choroby nasila dysbioza, czyli zaburzenia flory bakteryjnej jelit.

Podstawą zarówno profilaktyki, jak i leczenia zespołu jelita drażliwego jest unikanie stresu i stosowanie technik relaksacyjnych oraz odpowiednia dieta: unikanie potraw smażonych, czerwonego mięsa, nabiału, kawy i alkoholu.

Zespół nieszczelnego jelita

Zespół nieszczelnego jelita to schorzenie sprowadzające się do zmniejszonej szczelności ścian jelit. Rozszczelnienie bariery jelitowej powoduje przechodzenie patogenów i większych cząstek pokarmowych do krwioobiegu, co skutkuje atakowaniem obcych antygenów przez układ odpornościowy oraz rozwojem przewlekłego stanu zapalnego.

Co przyczynia się do rozszczelnienia ścian jelit? Dieta wysokoprzetworzona, bogata w cukier, gluten, alkohol, sztuczne konserwanty i barwniki oraz nadmiar kwasów omega 6 i zbyt niska podaż kwasów tłuszczowych omega 3 to główne przyczyny^[II]. Na ściany jelit niekorzystne wpływa oczywiście stres oraz brak ruchu. Jak objawia się zespół nieszczelnego jelita?

• dyskomfort ze strony układu pokarmowego: wzdęcia, biegunki, bóle brzucha, zaparcia
• problemy skórne: suchość, wysypka, trądzik, atopowe zapalenie skóry
• migreny, zmęczenie, problemy z bezsennością
• alergie pokarmowe
• bóle stawów
• częste infekcje
• depresja
• ADHD
• autyzm

W celu zmniejszenia przepuszczalności ścian jelit można stosować probiotyki i prebiotyki, takie jak Bacteroides fragilis^[III].

Choroby infekcyjne jelit

Jedną z najczęściej rozpoznawanych infekcji układu pokarmowego, obejmującej swym zasięgiem także początkowe odcinki jelita cienkiego, jest ta powodowana przez bakterię Helicobacter pylori. Za odkrycie tej bakterii oraz jej wpływu na zdrowie otrzymano nagrodę Nobla, co wcale nie dziwi w świetle znaczenia tego odkrycia.

Helicobacter pylori występuje u ponad połowy ludzi na świecie, u większości z nich powodując stany zapalne błony śluzowej żołądka lub dwunastnicy. U niektórych z nich dochodzi do powstania wrzodów żołądka a nawet raka żołądka.

Do zakażenia Helicobacter pylori najczęściej dochodzi w dzieciństwie, a czynnikami sprzyjającymi są niedobory żywieniowe i niski status socjoekonomiczny. Bakteria najprawdopodobniej przenosi się z człowieka na człowieka na drodze kontaktu bezpośredniego lub zakażonymi przedmiotami, np. zabawkami. Objawy zakażenia to ból brzucha, zgaga i niestrawność, zaś leczenie obejmuje stosowanie antybiotyków oraz utrzymanie diety lekkostrawnej, bogatej w białko i tłuszcze omega 3, chude mięso, ryby oraz warzywa i owoce. Nie należy spożywać natomiast mocnej kawy i herbaty, alkoholu, smażonych potraw, ostrych przypraw.

Choroba Crohna

Choroba Crohna to nieswoiste zapalenie jelita, spowodowane przez kombinację czynników genetycznych i immunologicznych, a także zaburzeń flory bakteryjnej jelit. Objawia się bólami brzucha, biegunkami i zaburzeniami wchłaniania. Najczęściej choroba diagnozowana jest u ludzi młodych i ma przewlekły charakter.

Leczenie polega na stosowaniu leków przeciwzapalnych lub – bardzo drogich – leków biologicznych. Oczywiście kluczowa dla łagodzenia objawów jest odpowiednia dieta:

• unikanie spożycia tłustych potraw
• ograniczenie spożycia błonnika
• unikanie ostrych przypraw
• regularne spożywanie lekkostrawnych posiłków
• suplementacja probiotykami.

Dlaczego jelita to drugi mózg?

Nikt nie poddaje w wątpliwość ścisłego połączenia pomiędzy jelitami a mózgiem. Chyba każdy doświadczył bólu brzucha czy sensacji żołądkowych towarzyszących stresowi. Potwierdzono obecność osi jelita - mózg, obejmującej elementy układu nerwowego, hormonalnego oraz immunologicznego. Stany emocjonalne rzutują na pracę jelit, a z drugiej strony - kondycja jelit wpływa na układ nerwowy, a tym samym funkcjonowanie całego organizmu.

Jelita stanowią drugie po mózgu największe skupisko komórek nerwowych w organizmie. Jelita połączone są z mózgiem przy pomocy nerwu błędnego; impulsy przekazywane za jego pośrednictwem w ponad 90% biegną od jelit do mózgu, znacznie mniej jest impulsów przekazywanych w odwrotnym kierunku. Komunikacja między mózgiem a jelitami odbywa się także za pośrednictwem flory bakteryjnej, a ściślej - syntetyzowanej z jej udziałem neuroprzekaźników:

• serotoniny,
• kwasu gamma - aminomasłowego
• katecholamin

Wykazano, że dysbioza jelit, czyli zaburzenie flory bakteryjnej jelit przekłada się na większe ryzyko ogólnoustrojowych chorób zapalnych, otyłości czy zmian neurologicznych i neurodegeneracyjnych, w tym choroby Alzheimera, choroby Parkinsona, depresji, stwardnienia rozsianego^[IV].

Terapia probiotykami - jak działają probiotyki?

Probiotyki to starannie wyselekcjonowane szczepy bakterii, które namnażają się w świetle jelit, a dostarczane mogą być z niektórymi jogurtami lub w formie suplementów. Natomiast prebiotyki to składniki pokarmowe ułatwiające namnażanie pożądanych kultur bakterii – mowa o błonniku, inulinie czy fruktooligosachadydy. Ich połączenie – zwane synbiotykiem – to najlepsza kombinacja dla zdrowych jelit. Dlaczego stosować probiotyki?

Wrzodziejące zapalenie jelita grubego i choroby chroniczne to rodzaje chorób jelit, które są powiązane z genetycznymi predyspozycjami drobnoustrojów jelitowych i środowiskiem. Złamanie równowagi między odpornością jelit a mikrobiomem może prowadzić do tych chorób jelit (Khor i wsp. 2011). Bakterie jelitowe mogą zmieniać równowagę poziomu cytokin prozapalnych i przeciwzapalnych w jelicie, które stają się czynnikiem predysponującym do zaburzeń jelitowych. Cytokiny prozapalne wytwarzane przez komórki Th1 i cytokiny przeciwzapalne wydzielane przez komórki Th2 są ważne w utrzymaniu homeostazy układu odpornościowego w barierze jelitowej^[V].

W badaniu klinicznym z udziałem 187 pacjentów z wrzodziejącym zapaleniem jelita grubego badano skuteczność probiotykoterapii. Szczepy bakterii L. rhamnosus GG (LGG) podawano w dawce 18 × 10⁹ żywych bakterii / dobę z lub bez standardowego leczenia mesalazyną w dawce 2400 mg / dobę. Podanie pacjentom LGG lub kombinacji LGG i mesalazyny wydłużało czas wolny od nawrotów w porównaniu ze standardowym leczeniem^[VI].

Sugeruje się, że probiotyki mają działanie hipocholesterolemiczne poprzez liczne mechanizmy, takie jak wiązanie cholesterolu z powierzchnią komórkową, współstrącanie cholesterolu (Zhang i in. 2008), zakłócanie tworzenia miceli do wchłaniania w jelitach i dekoniugacji kwasów żółciowych poprzez wydzielanie hydrolazy soli żółciowych (BSH).

Efekty hipocholesterolemiczne wykazują m. in. szczepy pałeczek kwasu mlekowego i bifidobakterii. Główną rolą BSH jest dekoniugacja kwasu żółciowego, co powoduje, że sól kwasu żółciowego jest słabiej rozpuszczalna i jest wydalana w postaci wolnego kwasu żółciowego z kałem. Przekłada się to na zmniejszenie poziomu cholesterolu w surowicy i zwiększenia syntezy de novo, aby zastąpić utracony kwas żółciowy. Poza tym cholesterol może być usuwany w większej ilości w obecności żółci, ponieważ działa jako środek powierzchniowo czynny i umożliwia cholesterolowi przyczepienie się do błony komórkowej bakterii^[VII].

Diagnosta laboratoryjny

Justyna Mazur

Bibliografia: