Informacje dla alergików

Alergie to jedna z najczęściej diagnozowanych chorób przewlekłych, która dotyka zarówno najmłodsze dzieci, jak i dorosłych. Objawy alergii mogą być bardzo uciążliwe, utrudniając niekiedy codzienne funkcjonowanie. Rozwojowi alergii bardzo trudno jest zapobiec, na jej rozwój narażony jest zatem każdy z nas. Alergie wymagają zmiany stylu życia, odpowiedniego leczenia, a niekiedy także odczulania.

Alergia - co to za choroba?

Alergia to choroba rozwijająca się w efekcie nieprawidłowej reakcji układu odpornościowego z tzw. alergenami. Alergenami mogą być rozmaite substancje, w którymi organizm człowieka ma kontakt na drodze ich spożywania, wdychania czy bezpośredniej styczności ze skórą. W normalnych warunkach układ odpornościowy reaguje na kontakt z drobnoustrojami, toksynami czy wolnymi rodnikami. Jest to fizjologiczny mechanizm ochronny.

U chorych na alergię zauważalna jest nadmierna reakcja układu immunologicznego na całkowicie nieszkodliwe substancje (alergeny), co prowadzi do aktywacji komórek układu odpornościowego i syntezy przeciwciał. Wówczas pojawiają się objawy alergii, które w skrajnych przypadkach mogą przyjąć postać wstrząsu zagrażającego życiu.

Kontakt z alergenami może prowadzić do rozwoju alergii natychmiastowej lub alergii typu późnego. Alergia natychmiastowa wiąże się z syntezą swoistych przeciwciał klasy IgE i stanowi odpowiedź na kontakt organizmu z alergenami wziewnymi czy pokarmowymi. Z kolei alergia typu późnego ma charakter alergii kontaktowej i wynika z z nabycia przez limfocyty zdolności do specyficznego rozpoznawania alergenów.

Kto jest szczególnie narażony na rozwój alergii? Najważniejsza przyczyna alergii to predyspozycje genetyczne, które odpowiadają za większość przypadków alergii. Ponadto w rozwoju alergii maja udział takie zjawiska jak nasilony kontakt z zanieczyszczeniami środowiska, syntetycznymi dodatkami do żywności, składnikami kosmetyków, a z drugiej strony - „sterylizacja” środowiska domowego, zwłaszcza w pierwszych latach życia.

Alergia - jak się objawia?

Alergie objawiają się w bardzo zróżnicowany sposób, w zależności od alergenów prowadzących do wystąpienia choroby. W przypadku alergenów wziewnych pojawiają się przede wszystkim objawy ze strony przewodu oddechowego. Pojawia się alergiczny nieżyt nosa, manifestujący się obecnością wodnistego, obfitego kataru, kichaniem i swędzeniem w nosie. Może pojawić się zaczerwienienie i łzawienie oczu. Charakterystyczne są nawracające infekcje górnych dróg oddechowych, stany zapalne zatok oraz ucha środkowego. Kiedy alergia przechodzi w astmę? Dzieje się tak, gdy alergii wziewnej towarzyszy długotrwały, nasilony stan zapalny w obrębie dolnych dróg oddechowych. Astmie alergicznej towarzyszy uczucie duszności, kaszel oraz świszczący oddech.

W przypadku alergii pokarmowej pojawiają się przede wszystkim objawy ze strony przewodu pokarmowego - wzdęcia, ból brzucha, biegunki, nudności. W przebiegu alergii pokarmowej niemowląt zaobserwować można częste ulewanie pokarmu, a u starszych dzieci - wystąpienie wysypki skórnej. U dorosłych mogą natomiast pojawić się takie objawy ogólne jak bóle głowy, senność czy zmęczenie.

Alergie kontaktowe charakteryzują się występowaniem na skórze wysypki, zaczerwienienia i świądu. U małych dzieci może pojawić się atopowe zapalenie skóry, przyjmujące postać przesuszenia, podrażnienia i zaczerwienienia skóry. Warto podkreślić, że poszczególne alergeny mogą wywoływać objawy ze strony więcej niż jednego układu, co wynika z występowania tzw. alergii krzyżowych. Ponadto nie bez znaczenia jest wiek - u dzieci występują przede wszystkim alergie pokarmowe i skórne, zaś w późniejszym wieku dominują alergie wziewne i astma alergiczna.

Kiedy alergia jest niebezpieczna? Niekiedy kontakt z alergenem prowadzi do rozwoju wstrząsu anafilaktycznego, w przebiegu którego dochodzi do spadku ciśnienia krwi, obrzęku krtani, niewydolności oddechowo - krążeniowej, a nawet śmierci. Do rozwoju wstrząsu anafilaktycznego mogą przyczynić się przede wszystkim takie alergeny jak orzeszki ziemne, sierść konia lub kota, pszenica, soja, jad owadów.

Rodzaje alergii

Alergie pokarmowe rozwijają się w efekcie spożywania alergenów występujących w żywności. Alergia pokarmowa u niemowlaka najczęściej wynika z niedojrzałości układu pokarmowego i najczęściej przyjmuje postać tzw. skazy białkowej, czyli uczulenia na białka mleka krowiego. Kiedy alergia u niemowlaka może się rozwinąć? Kluczowe znaczenie mają predyspozycje genetyczne i występowanie alergii u rodziców, a także zbyt wczesne rozszerzanie diety malucha. Alergia pokarmowa u dzieci starszych najczęściej rozwija się w efekcie kontaktu z takimi alergenami jak mleko krowie, gluten, jaja, soja, orzeszki ziemne czy ryby i skorupiaki. Z kolei alergeny pokarmowe wywołujące alergie u dorosłych to przede wszystkim^[I]:

• jaja

• białka zbóż

• orzechy (laskowe, kokosowe, orzechy ziemne), migdały

• niektóre warzywa (seler, marchew, fasola, pomidor)

• niektóre owoce (brzoskwinie, truskawki, mango)

• soja i soczewica

• wołowina

• barwniki azowe dodawane do żywności.

Alergia wziewna rozwija się w odpowiedzi na kontakt z alergenami, które dostają się do organizmu wraz z wdychanym powietrzem. Alergeny wziewne można podzielić na alergeny sezonowe oraz całoroczne. Do alergenów sezonowych zaliczane są pyłki roślin - drzew, traw i chwastów, które pylą w określonych miesiącach, a także pleśnie. Najczęściej występujące alergeny wziewne tego typu to: brzoza, jesion, leszczyna, jesion, wierzba, dąb, bylica pospolita, babka lancetowata, żyto, tymotka łąkowa oraz kostrzewa łąkowa. Z kolei wziewne alergeny całoroczne to m.in. roztocza kurzu domowego, sierść zwierząt - psów, kotów, królików, myszy czy świnek morskich.

Alergeny kontaktowe wywołują objawy alergii po bezpośrednim kontakcie ze skórą. Najczęściej alergia kontaktowa wywoływana jest przez takie alergeny jak metale (nikiel, kadm), składniki kosmetyków i leków stosowanych zewnętrznie, lateks, perfumy.

Alergie krzyżowe

Alergie krzyżowe występują w przypadku alergenów o podobnej budowie strukturalnej. Wówczas alergia na jeden alergen prowadzi do wystąpienia alergii na inny alergen, o podobnej strukturze. Zazwyczaj alergie krzyżowe występują pomiędzy następującymi alergenami^[II]:

• pyłki traw i takie alergeny pokarmowe jak seler, ziemniak, kiwi, melon, pomidor

• pyłki brzozy oraz takie alergeny pokarmowe jak kiwi, gruszki, brzoskwinie, seler, pomidor, orzechy laskowe

• lateks oraz takie owoce jak kiwi, banany, awokado, melon czy ananas

• sierść kota i wieprzowina

• mleko krowie i mleko kozie czy owcze

• roztocza kurzu domowego i owoce morza.

Alergia - jak rozpoznać?

Niekiedy do rozpoznania alergii wystarczy obserwowanie organizmu i powiązanie występowania objawów alergii z kontaktem z danym alergenem. W przypadku podejrzenia alergii pokarmowej można zastosować dietę alergiczną - na dwa tygodnie należy wyeliminować spożycie potencjalnych alergenów pokarmowych, a następnie wprowadzanie ich pojedynczo co kilka dni. Jeśli po wprowadzeniu danego alergenu powrócą objawy alergii pokarmowej - można uznać, że wytypowany został alergen pokarmowy.

Najdokładniejszą diagnostykę alergii zapewniają testy alergiczne skórne oraz testy alergiczne z krwi^[III]. Testy serologiczne polegają na pobraniu próbki krwi w celu oznaczenia miana specyficznych przeciwciał klasy IgE. Przeciwciała te syntetyzowane są w odpowiedzi na kontakt z określonym alergenem. Możliwe jest oznaczanie poziomu pojedynczych przeciwciał IgE, a także wielu przeciwciał tworzących panele pokarmowe, wziewne czy kontaktowe. Wynik może być wyrażany ilościowo (w jednostkach kU/l) lub jako wynik półilościowy. Wówczas interpretacja wyniku jest następująca:

• klasa 0 (<0,35 kU/l) - wynik ujemny

• klasa 3 (3,5 - <17,5 kU/l) - średnie miano przeciwciał

• klasa 4 (17,5 - <50 kU/l) - wysokie miano przeciwciał

• klasa 5 (50 - <100 kU/l) - bardzo wysokie miano przeciwciał

• klasa 6 (>100 kU/l) - bardzo wysokie miano przeciwciał z towarzyszącymi objawami alergii.

• klasa 2 (0,7 - <3,5 kU/l) - niskie miano przeciwciał

• klasa 1 (0,35 - <0,7 kU/l) - bardzo niskie miano przeciwciał

Alergię można zdiagnozować także dzięki testom molekularnym. Mowa o teście immunochemicznym ALEX, który umożliwia jednoczesne oznaczanie ilościowo prawie 300 alergenów. Badania te - podobnie jak tradycyjne testy serologiczne - bazują na oznaczaniu poziomu przeciwciał klasy IgE.

Bardzo często w diagnostyce alergii wykorzystywane są testy skórne. W przebiegu testów skórnych punktowych roztwór alergenu aplikowany jest na skórę, a następnie skóra nakłuwana jest lancetem. W kolejnym etapie oceniana jest miejscowa reakcja skóry - zazwyczaj kilkanaście minut po wykonaniu nakłucia. O obecności alergii świadczy pojawienie się w miejscu wkłucia zmiany skórnej (najczęściej bąbla) o średnicy przekraczającej 3 mm.

W przypadku testów śródskórnych alergeny wprowadzane są w głąb skóry przy pomocy strzykawki i igły, a za wynik dodatni uznawana jest zmiana skórna o średnicy co najmniej 5 mm. Tego typu testy znajdują zastosowanie w diagnostyce alergii na jad owadów czy leki. Z kolei testy skórne płatkowe polegają na naklejenie plastrów/ bibułek nasączonych alergenem na skórę i pozostawienie na 48 godzin. Tego typu testy umożliwiają diagnozowanie alergii kontaktowych.

Alergia - jak wyleczyć to schorzenie?

W leczeniu alergii stosowane są przede wszystkim leki łagodzące objawy alergii. Zalecane jest stosowanie leków przeciwhistaminowych, hamujących wydzielanie histaminy odpowiedzialnej za wystąpienie uciążliwych objawów. Dostępne są leki przeciwhistaminowe I, II i III generacji. Najwyższą skutecznością i najmniejszym ryzykiem wystąpienia działań niepożądanych wyróżniają się leki III generacji, zaś po zastosowaniu leków I generacji pojawia się senność i problemy z koncentracją. Ponadto w celu łagodzenia objawów alergii wziewnej stosować można tzw. kromony czy glikokortykosteroidy wziewne. Z kolei w przypadku alergii kontaktowej można stosować glikokortykosteroidy miejscowe.

Poza leczeniem objawowym, możliwe jest także leczenie przyczynowe - mowa o immunoterapii, czyli odczulaniu. Takie leczenie zalecane jest u tych osób, u których leczenie objawowe nie przynosi zadowalających efektów. W odczulaniu wykorzystywane są szczepionki doustne lub podskórne, zawierające dawki alergenów mniejsze niż te, na które narażony jest alergik w środowisku naturalnym. Dawki alergenu są stopniowo zwiększane, co pozwala na zmniejszenie reaktywności układu immunologicznego.

Osoby cierpiące na alergię powinny zadbać o właściwą dietę. Przede wszystkim - konieczne jest wyeliminowanie alergenów pokarmowych odpowiedzialnych za występowanie objawów alergii. Ponadto osoby dotknięte alergiami wziewnymi czy kontaktowymi powinny wyeliminować z diety potencjalne alergeny krzyżowe. Dieta w alergii powinna obfitować w produkty o działaniu przeciwzapalnym, stanowiące źródło antyoksydantów, kwasów omega 3 oraz witamin i składników mineralnych. Dieta powinna wykluczać ponadto spożycie żywności przetworzonej, zawierającej syntetyczne dodatki mogące wywoływać alergię.

W przebiegu alergii można ponadto sięgać po rozmaite suplementy diety. W łagodzeniu objawów alergii pomocna może okazać się suplementacja magnezu. W grupie osób cierpiących na alergiczny nieżyt nosa wykazano, że suplementowanie magnezu umożliwiło zredukowanie dawek leków przyjmowanych w celu złagodzenia objawów alergii, co możliwe było dzięki złagodzeniu objawów alergii. Taki korzystny wpływ suplementacji magnezu na łagodzenie objawów alergii może wynikać z normalizowania gospodarki wapniowej, a także ograniczenia uwalniania histaminy^[IV].

Witamina D moduluje czynność układu odpornościowego, a jej niedobór może zwiększać ryzyko rozwoju alergii, a także astmy. Stosowanie suplementacji witaminy D może łagodzić objawy atopowego zapalenia skóry, astmy oraz alergicznego nieżytu nosa^[V].

Zbyt niskie spożycie wapnia wraz z dietą wiąże się m.in. z większym ryzykiem rozwoju alergii pokarmowych czy egzemy^[VI]. To dlatego osoby cierpiące na alergię chętnie sięgają po suplementy diety zawierające wapń. Nierzadko wapń występuje w preparatach w połączeniu z kwercytyną, polifenolem roślinnym wykazującym właściwości przeciwalergiczne. Związek ten moduluje pracę układu immunologicznego, ogranicza syntezę cytokin prozapalnych oraz syntezę specyficznych przeciwciał klasy IgE^[VII].

Suplementacja nienasyconych kwasów tłuszczowych może przekładać się na zmniejszenie alergizacji przez alergeny pokarmowe oraz łagodzenie objawów alergii^[VIII].

Diagnosta laboratoryjny

Justyna Mazur

Bibliografia: