Ból Głowy

Bóle głowy - rodzaje, przyczyny i metody leczenia

Ból głowy to jedna z najczęstszych dolegliwości bólowych, spotykanych znacznie częściej u kobiet niż u mężczyzn. Przyczyny bólu głowy mogą być błahe - ból głowy towarzyszyć może stresowi czy przemęczeniu. Jednak ból głowy może być także symptomem poważnej choroby. Jak rozpoznać, kiedy ból głowy powinien niepokoić? I jak radzić sobie z bólem głowy?

Kilka faktów na temat bólu głowy

Każdego roku co najmniej 50% osób doświadcza bólu głowy, a ponad 90% zgłasza ból głowy choć raz w ciągu całego życia^[I]. Najczęściej występujące postacie bólu głowy to napięciowy ból głowy oraz migrena. Wśród osób doświadczających bólów głowy dominują kobiety.

Podstawowy podział bólów głowy obejmuje samoistne bóle głowy oraz objawowe bóle głowy. Te pierwsze występują bez określonej choroby współtowarzyszące, natomiast pojawienie się objawowych bólów głowy można powiązać z określoną jednostką chorobową.

Do samoistnych bólów głowy zalicza się następujące postacie bólu głowy:

• migreny

• napięciowe bóle głowy

• klasterowe bóle głowy

• inne samoistne bóle głowy

Z kolei do objawowych bólów głowy zalicza się:

• ból głowy towarzyszący urazowi głowy lub szyi

• ból głowy towarzyszący chorobom naczyń krwionośnych głowy lub szyi

• ból głowy związany z działaniem rozmaitych substancji chemicznych lub ich odstawienia

• ból głowy związany z zakażeniami

• ból głowy związany z zaburzeniem psychicznym

• ból głowy związany z występowanie zmian w obrębie szyi, czaszki, oczu, zatok, uszu, zębów, jamy ustnej.

Napięciowy ból głowy

Napięciowe bóle głowy są najczęstszą postacią bólu głowy, najczęściej dotyczą kobiet w grupie wiekowej 35 - 40 lat  i mogą mieć charakter epizodyczny lub przewlekły. Napięciowy ból głowy rozwija się jako konsekwencja oddziaływania takich czynników jak:

• stres

• zmiany czynnościowe i strukturalne w obrębie stawu skroniowo - żuchwowego

• nadmierne napięcie mięśni karku i pleców

• problemy ze snem

Gdzie boli głowa od stresu czy z innych powodów w przebiegu napięciowego bólu głowy? Napięciowy ból głowy cechują się występowaniem symetrycznego, obustronnego bólu zlokalizowanego na obszarze całej głowy lub w określonych jej obszarach. Bólowi głowy towarzyszyć może napięcie i ból karku, a także ból oczu^[II].

Leczenie napięciowego bólu głowy sprowadza się przede wszystkim do unikania czynników wyzwalających, stosowania technik relaksacyjnych (masaże, ćwiczenia, joga, aromaterapia), doraźnie można także stosować leki przeciwbólowe. Należy pamiętać, że leki przeciwbólowe pomagają złagodzić ból, ale nie eliminują jego przyczyny, nie są zatem polecaną formą postępowania terapeutycznego.

Ponadto długotrwałe stosowanie leków przeciwbólowych zwiększa ryzyko pojawienia się tzw. bólu z odbicia. Jest to polekowy ból głowy, który powstaje przy każdej próbie odstawienia leku i narzuca konieczność stosowania coraz wyższych dawek leków.

Migrenowy ból głowy

Migrena to ból głowy występujący napadowo. Niektórzy doświadczają ataków bólowych trwających kilka godzin, inni męczą się z migreną nawet przez kilka dni. Zazwyczaj pierwszy atak bólu migrenowego pojawia się przed 40 rokiem życia, a migrena często występuje rodzinnie. Gdzie boli głowa przy migrenie? Zazwyczaj ból zazwyczaj występuje jednostronnie i zlokalizowany jest w okolicy skroni i czoła. Ból nasila się podczas wysiłku fizycznego i ma charakter pulsujący.

Charakterystyczne jest także występowanie objawów dodatkowych - nudności, wymiotów, nadwrażliwości na światło i hałas, a także zawroty głowy. Wiele osób doświadcza przed wystąpieniem bólu tzw. aury, czyli pogorszenia koncentracji, mroczków przed oczami czy innych zaburzeń widzenia, drętwienia połowiczego czy zaburzeń mowy. Aura może wyprzedzać migrenowy ból głowy nawet o kilka dni^[III].

W przebiegu migreny dochodzi do nadmiernego skurczu, a następnie rozkurczu ścian mózgowych naczyń krwionośnych,  co prowadzi do pojawienia się obrzęku i nasilonego przepływu krwi. Czynnikami wyzwalającymi napad migrenowy są najczęściej:

• niewłaściwa ilość snu (zbyt krótki lub zbyt długi sen)

• nieodpowiednia dieta (alkohol, żółty ser, czekolada, kakao, nabiał)

• wahania hormonalne (np. towarzyszące cyklowi miesięcznemu)

• stosowanie niektórych leków (np. estrogenów)

• zmiany pogody

• nadmierny wysiłek fizyczny

• silne światło

• uczucie głodu.

Rozpoznanie migreny odbywa się w oparciu o wywiad kliniczny, a także wyniki badań tomografii komputerowej. Jak złagodzić ból głowy? Leczenie migreny wymaga stosowania odpowiednich leków. Leczenie obejmuje postępowanie doraźne, wdrażane podczas wystąpienia bólu, a także postępowanie zapobiegające kolejnym atakom migrenowym.

W celu złagodzenia bólu stosowane są takie leki jak kwas acetylosalicylowy, niesteroidowe leki przeciwzapalne czy ergotamina. Z kolei profilaktyka bólu migrenowego możliwa jest dzięki stosowaniu leków beta - adrenolitycznych, leków przeciwpadaczkowych oraz antagonistów wapnia i antagonistów serotoniny^[IV]. W terapii przewlekłej migreny dobre efekty przynosi ostrzykiwanie okolic skroni toksyna botulinową.

Klasterowy ból głowy

Klasterowy ból głowy to bardzo specyficzna jednostka chorobowa. Występuje rzadko, dotyczy mniej niż 0,1% populacji. Wśród członków rodzin choroba pojawia się 3- 7 razy częściej niż w populacji ogólnej, co wskazuje na genetyczne podłoże choroby. Ból głowy klasterowy najczęściej dotyka osoby w wieku 20- 40 lat, choć ból klasterowy może pojawić się w każdym wieku. Częściej dotyka mężczyzn.

Klasterowe bóle głowy mają charakter idiopatyczny, co oznacza, że ich przyczyna jest nieznana. W czasie napadu stwierdzana jest wzmożona aktywność substancji szarek podwzgórza. Ponadto ujawniono zmiany stężeń wielu hormonów:

• melatoniny wydzielanej przez szyszynkę

• kortyzolu wydzielanego przez korę nadnerczy

• prolaktyny syntetyzowanej przez przysadkę

• testosteronu produkowanego przez jądra

• beta- endorfin syntetyzowanych w mózgu i rdzeniu kręgowym

Wiadomo jedynie, że w patofizjologię bólu zaangażowany jest trójdzielno- naczyniowy układ nocyceptywny. Czynnikiem wyzwalającym ból jest sen oraz spożycie alkoholu. Najbardziej charakterystyczne cechy, definiujące klasterowy ból głowy i odróżniające go od innych typów bólów głowy to:

• jednostronny charakter, bez tendencji do przemieszczania

• lokalizacja najczęściej w okolicy oczodołu oraz przyległej skroni i czoła

• zaczerwienienie oka po stronie wystąpienia bólu, obrzęk powieki i łzawienie, wyciek surowiczy z nosa

• czas trwania to kilkanaście minut do trzech godzin, najczęściej jest to przedział czasowy 45- 60 minut

• możliwe jest wystąpienie kilku napadów w ciągu doby, głównie w nocy

• brak tendencji do ustępowania z wiekiem

• pozycja leżąca nasila ból

• brak objawów przepowiadających

Ponad 90% przypadków klasterowych bólów głowy przebiega pod postacią epizodycznego bólu głowy. Oznacza to, że ból występuje codziennie przez jakiś czas, od kilku tygodni do kilku miesięcy. Pozostałe 10% przypadków ma charakter przewlekłego klasterowego bólu głowy, trwającego dłużej niż rok bez okresów emisji dłuższych niż 14 dni.

Rozpoznanie bólu klasterowego głowy dokonywane jest w oparciu o charakterystyczny wywiad lekarski; w badaniu neurologicznym nie są stwierdzane żadne odstępstwa od normy. Nie ma wskazań do wykonywania badań obrazowych głowy.

Terapia klasterowego bólu głowy  w pierwszej kolejności koncentruje się na przerwaniu ataku bólowego. Lekami stosowanymi najczęściej są:

• tryptany podawane doustnie w formie aerozolu lub aplikowany podskórnie

• doustnie podawana ergotamina

Leki podawane doustnej, z racji dłuższego wchłaniania, są mniej preferowane. Pomocniczo pacjentom zaleca się inhalacje 100% tlenem, w tempie 7l/ minutę, przez 20 minut  w pozycji siedzącej. Doraźne zwalczanie bólu płynnie przechodzi w profilaktykę zachowawczą. Polega ona na zapobieganiu rozwojowi kolejnych epizodów bólowych, a najlepszym lekiem okazuje się być werapamil.

Codzienny ból głowy

Ból głowy to bardzo częsta dolegliwość bólowa, która potrafi skutecznie odebrać radość życia. Niektórzy z nas cierpią jedynie na okazyjne bóle głowy, inni borykają się z tym problemem na co dzień. Jednostka chorobowa określana mianem codziennego bólu głowy (CBG) to przypadłość dotykająca niemal 5% Polaków. Z czego wynika ten przewlekły ból głowy? I jak sobie z nim radzić?

Trudno o jednoznaczną klasyfikację codziennego bólu głowy, gdyż jest to zespół bólowy o złożonej etiologii. U jego podstaw leżą różnego typu bóle głowy, które mogą inicjować przewlekły ból głowy. Bólami pierwotnymi mogą być migreny, napięciowe bóle głowy oraz bóle polekowe. Kiedy kończy się ból epizodyczny, a rozpoczyna ból przewlekły? Zgodnie z międzynarodową definicją, codzienny ból głowy stwierdza się w oparciu o jego występowanie z częstością 15 dni w miesiącu, przez okres minimum trzech miesięcy. Ból powinien trwać co najmniej cztery godziny dziennie.

Jak już wspomniano, codzienny ból głowy może mieć charakter wtórny do innych zespołów bólowych. Niekiedy jednak od razu przybiera formę przewlekłą, zyskując miano nowego codziennego bólu głowy. Codzienny ból głowy zainicjowany może być przez szereg czynników, które generują migreny, napięciowe bóle głowy czy inne jednostki bólowe. Najistotniejsze z nich to:

• nadużywanie kofeiny

• nadmiar tytoniu i alkoholu

• przewlekły stres

• zaburzenia snu

• siedzący tryb życia

• utrzymywanie nieprawidłowej pozycji ciała

• stany lękowe i depresja

• spożywanie określonych produktów spożywczych (żółty ser, czekolada, czerwone wino, banany, awokado

• nieregularne przyjmowanie posiłków

• silne światło lub hałas

• nadużywanie leków przeciwbólowych

Rzadkimi przyczynami są schorzenia organiczne – zapalenie zatok, guzy mózgu, nadciśnienie tętnicze, urazy głowy czy neuralgia nerwu trójdzielnego. Wymienione czynniki bardzo często generują różnego typu bóle głowy, które mogą stanowić podłoże dla codziennego bólu głowy. Aby zatem zapobiec rozwojowi tego uciążliwego zespołu bólowego, warto wyeliminować jak najwięcej z nich.

Terapia codziennego bólu głowy, z racji jego złożonego charakteru nie jest prosta. Wymaga kombinacji leczenia choroby podstawowej, doraźnego postępowania przeciwbólowego oraz profilaktyki kolejnych ataków bólowych. Wskazana jest zatem znaczna samodyscyplina pacjenta w zakresie unikania czynników generujących ból głowy. W przypadku bólów o charakterze napięciowym podstawą terapii jest stosowanie leków antydepresyjnych i przeciwlękowych. Zalecane są także szeroko pojęte techniki relaksacyjne.

Gdy codzienny ból głowy ma podłoże migrenowe, należy stosować leki beta-adrenolityczne, leki przeciwpadaczkowe (kwas walproinowy, topiramat) oraz leki przeciwdepresyjne. Ograniczają one częstość napadów padaczkowych. Gdy ból wynika z nadużywania leków przeciwbólowych, ich stosowanie jest bezwzględnie zakazane. Kluczowe znaczenie w każdym typie bólu odgrywa zmiana trybu życia pacjenta, ze szczególnym uwzględnieniem eliminacji czynników prowokujących ból głowy.

Kiedy ból głowy powinien niepokoić?

Powtarzające się bóle głowy są bardzo uciążliwe i nierzadko wymagają konsultacji z lekarzem. Istnieje jednak kilka symptomów, które powinny skłonić do szybkiej konsultacji z lekarzem. Nie wolno zignorować bólu głowy, gdy:

• ból jest bardzo silny i stale przybiera na sile i częstotliwości

• towarzyszą mu nudności, wymioty, zaburzenia widzenia

• ból uniemożliwia codzienne funkcjonowanie

• ból pojawia się nagle, zwłaszcza w ciągu nocy

Wiele osób zastanawia się, jak boli głowa przy guzie mózgu? Ból jest bardzo silny, często towarzyszą mu nudności i wymioty (zwłaszcza rano). Bólowi towarzyszą zaburzenia widzenia, senność, zawroty głowy.

Suplementy diety kontra bóle głowy

Istnieje sporo badań klinicznych dotyczących stosowania suplementów diety w celu łagodzenia bólów głowy. Badania te dotyczą przede wszystkim bólów migrenowych. Wykazano korzyści w postaci łagodzenia bólów migrenowych oraz zmniejszeniu częstotliwości występowania migren w przypadku suplementacji:

• ryboflawiny (witaminy B2)^[V]

• pirydoksyny (witaminy B6), kwasu foliowego (witaminy B9) oraz witaminy B12^[VI]

• witaminy E^[VII]

• witaminy C^[VIII]

• magnezu^[IX]

• witaminy D^[X]

• kurkuminy^[XI]

Diagnosta laboratoryjny

Justyna Mazur

Bibliografia: