Jaką rolę w naszym organizmie odgrywa miedź ?

Miedź - dlaczego nie powinniśmy zapominać o tym mikroelemencie?

Miedź to pierwiastek śladowy, który pomimo niewielkich depozytów w organizmie jest niezbędny do prawidłowego funkcjonowania wielu narządów i układów. Mało kto koncentruje się na suplementowaniu miedzi czy dostarczeniu jej optymalnych ilości wraz z dietą. A szkoda, gdyż pierwiastek ten wyróżnia się szerokim wachlarzem właściwości prozdrowotnych, a niedobór miedzi może mieć poważne konsekwencje. Warto zatem poznać unikatowe właściwości zdrowotne miedzi i jej pożądany wpływ na organizm.

1. Miedź wpływa pozytywnie na funkcjonowanie układu immunologicznego

Miedź jest pierwiastkiem wymaganym do prawidłowego funkcjonowania układu immunologicznego. W licznych badaniach na zwierzętach oraz izolowanych hodowlach komórkowych wykazano m. in., że miedź odgrywa istotną rolę w odpowiedzi immunologicznej organizmu. Jednym z mechanizmów jest pobudzenie proliferacji limfocytów T pomocniczych oraz syntezy interleukin.

Ponadto miedź wpływa na liczbę neutrofilów we krwi oraz ich prawidłowe funkcjonowanie, ze szczególnym uwzględnieniem ich aktywności bakteriobójczej oraz generowania powstawania anionorodnika ponadtlenkowego^[I]. Aktywność bakteriobójcza miedzi względem bakterii Escherichia coli wykazana została u zwierząt^[II], ponadto powierzchnie miedziane wykorzystywane są z powodzeniem w szpitalach, skutecznie ograniczając rozwój zakażeń bakteriami opornymi na antybiotyki^[III].

2. Miedź wykazuje właściwości antyoksydacyjne i może spowalniać procesy starzenia się

Miedź to bardzo reaktywny pierwiastek, wchodzący w skład ponad 50 enzymów, które regulują przebieg licznych procesów życiowych. Na szczególną uwagę zasługują tzw. metaloenzymy, czyli enzymy zawierające w swojej cząsteczce jon miedzi. Najważniejsze z tych enzymów to: dysmutaza ponadtlenkowa i katalaza, które skutecznie neutralizują wolne rodniki, a także oksydaza lizylowa uczestnicząca w syntezie włókien kolagenowych i elastynowych oraz oksydaza tiolowa odpowiedzialna za utrzymanie struktury keratyny.

Występowanie miedzi w licznych metaloenzymach warunkuje właściwości antyoksydacyjne tego pierwiastka^[IV], a także wpływ miedzi na ochronę DNA, białek czy lipidów przed uszkodzeniami. A to stanowi istotny element szeroko pojętej profilaktyki starzenia się organizmu oraz rozwoju licznych chorób przewlekłych.

3. Miedź pomaga utrzymać zdrowe kości i stawy

Miedź jest koenzymem oksydazy lizylowej – enzymu odpowiedzialnego za powstawanie wiązań krzyżowych włókien kolagenu i elastyny. Dzięki uczestniczy we wzmacnianiu struktur tkanki łącznej, w tym kości. Poziom miedzi we krwi jest skorelowany z utrzymaniem prawidłowej gęstości kości oraz redukcją ryzyka złamań^[V]. Taka właściwość miedzi jest szczególnie istotna dla kobiet w okresie menopauzalnym, które są szczególnie narażone na rozwój osteoporozy.

Wykazano m.in., że suplementowanie miedzi w dawce 3 mg na dobę przez okres dwóch lat zredukowało spadek gęstości mineralnej kości, charakterystyczny dla okresu menopauzy^[VI]. Natomiast suplementacja miedzi u pacjentów w podeszłym wieku, u których stwierdzono niedobór miedzi doprowadziła do wzrostu stężenia markerów resorpcji kości, takich jak NTX czy DPD ^[VII].

Ale korzyści z suplementowania miedzi mogą odnieść nie tylko osoby w starszym wieku. U dzieci doświadczających nieprawidłowego rozwoju kośćca na podłożu niedoboru miedzi, skuteczne okazuje się być suplementowanie tego pierwiastka, skutkujące odwróceniem niekorzystnych zmian w kościach^[VIII]. Coraz więcej mówi się także o wpływie miedzi na kondycję stawów. U osób dotkniętych stanami zapalnymi stawów stwierdzany jest niski poziom miedzi we krwi^[IX].

4. Miedź dla zdrowego serca i stawów

Mało kto zdaje sobie sprawę z tego, że miedź jest pierwiastkiem śladowym o istotnym wpływie na funkcjonowanie układu sercowo – naczyniowego. Po części wynika to oczywiście z wysokiego potencjału antyoksydacyjnego miedzi. Ale nie tylko – miedź wspomaga pracę serca i naczyń krwionośnych na drodze kilku mechanizmów. Jednym z nich jest uczestniczenie tego pierwiastka w syntezie czerwonych krwinek – a to poprawia parametry morfotyczne krwi.

Ponadto miedź minimalizuje ryzyko rozwoju zmian miażdżycowych. Po pierwsze – redukuje poziom inhibitora aktywatorów plazminogenu typu 1 (PAI-1)^[X] nawet o 30% - i to zaledwie po 4 tygodniach suplementacji dawką 6 mg miedzi. Po drugie – miedź może sprzyjać normalizowaniu profilu lipidowego krwi. Suplementacja miedzi u pacjentów z hieprlipidemią skutkowała obniżeniem poziomu cholesterolu całkowitego i LDL oraz trójglicerydów, a także wzrostem poziomu cholesterolu HDL^[XI]. Ponadto miedź może ograniczyć przerost mięśnia sercowego^[XII].

5. Miedź może ograniczać rozwój chorób neurodegeneracyjnych

Choroby neurodegeneracyjne to ponury znak naszych czasów, będący konsekwencją m. in. niewłaściwego stylu życia. Jedną z coraz powszechniej występujących chorób neurodegeneracyjnych jest choroba Alzheimera. Okazuje się, że miedź jest pierwiastkiem, który może ograniczać postęp choroby Alzheimera. Znajduje to wyraz w obniżaniu poziomu w płynie mózgowo – rdzeniowym beta amyloidu, czyli nieprawidłowego białka, którego mózgowe depozyty stwierdzane są w przebiegu choroby Alzheimera^[XIII].

Stoi to w sprzeczności z wcześniejszymi doniesieniami, które wskazywały na rolę miedzi jako promotora zmian neurodegeneracyjnych w chorobie Alzheimera. Doskonale obrazuje to badanie przeprowadzone na pacjentach z chorobą Alzheimera, u których długotrwała suplementacja 8 mg miedzi nie wpłynęła na progresję choroby^[XIV]. Badany jest także potencjalny wpływ suplementacji miedzi na poprawę funkcji motorycznych w przebiegu choroby Parkinsona^[XV].

6. Miedź wspomaga procesy nauki

Pozytywny wpływ miedzi na układ nerwowy nie sprowadza się jedynie do ograniczenia zmian neurodegeneracyjnych. Okazuje się bowiem, że pierwiastek ten wpływa pozytywnie na funkcje poznawcze, stymuluje pracę mózgu oraz modyfikuje przekaźnictwo nerwowe. U dzieci w wieku szkolnym wyższy poziom miedzi w organizmie związany jest z m. in. z lepszą pamięcią^[XVI].

7. Miedź lekarstwem na raka?

Coraz więcej mówi się o wykorzystaniu miedzi w terapii nowotworów. Nic dziwnego – pierwiastek ten wyróżnia się wysokim potencjałem antyoksydacyjnym. Ponadto miedź hamuje aktywność białka p53, czyli supresora nowotworów^[XVII]. To nie jedyna unikatowa właściwość miedzi, która pomóc może w walce z nowotworami. Miedź hamować może bowiem wzrost i namnażanie komórek rakowych, przerzutowanie oraz proces angiogenezy, czyli powstawania naczyń krwionośnych w obrębie guza^[XVIII].

8. Miedź uczestniczy w procesie syntezy melaniny

Melanina to barwnik skóry i włosów. Od jego ilości zależy odcień skóry, włosów a także tęczówki oka, ponadto barwnik ten wykazuje działanie ochronne przed szkodliwym działaniem promieniowania UV. Miedź wchodzi w skład tyrozynazy – metaloenzymu uczestniczącego w syntezie melaniny. Może zapobiegać przedwczesnemu siwieniu włosów oraz łagodzić objawy bielactwa.

9. Miedź jest pierwiastkiem dbającym o nienaganną kondycję skóry

Miedź wyróżnia się kilkoma cennymi właściwościami, dzięki którym pomaga zachować młodą i zdrową skórę. Jedną z tych właściwości jest działanie bakteriobójcze miedzi, kolejną pożądaną cechą tego pierwiastka jest udział w syntezie kolagenu i elastyny, redukcja zmarszczek oraz wspomaganie gojenia się ran^[XIX].

10. Miedź zwiększa absorpcję żelaza

Miedź jest pierwiastkiem, który zwiększa przyswajalność żelaza z diety. W ten sposób miedź wpływa pośrednio na efektywną syntezę hemoglobiny i erytrocytów. A to przekłada się na profilaktykę anemii z niedoboru żelaza – najczęstszej postaci anemii^[XX].

11. Potrzebujesz energii? Miedź przeciwdziała przewlekłemu zmęczeniu.

Miedź jest koenzymem dla licznych enzymów, które uczestniczą w procesach pozyskiwania energii. Jednym z kluczowych procesów warunkujących optimum energetyczne organizmu jest synteza ATP – a miedź aktywnie uczestniczy w tym procesie. Suplementacja miedzią może okazać się pomocna w stanach przewlekłego zmęczenia^[XXI].

12. Miedź pomocna w terapii wrzodów żołądka

U osób cierpiących na wrzody żołądka miedź może łagodzić objawy choroby i wspomagać terapię. Z czego wynika taka właściwość tego pierwiastka? Miedź działa przeciwzapalnie, ponadto wspomaga gojenie się uszkodzonej błony śluzowej. Szczególnie efektywne okazuje się być leczenie wrzodów żołądka kompleksami miedzi z niesteroidowymi lekami przeciwzapalnymi^[XXII].

Zapotrzebowanie na miedź i źródła w diecie

Zalecane dzienne spożycie miedzi RDA oszacowane zostało na poziomie:

• 0,3 mg dla dzieci w wieku 1- 3 lat
• 0,4 mg dla dzieci w wieku 4 – 8 lat
• 0,7 mg dla dzieci w wieku 9 – 13 lat
• 0,9 mg dla dzieci w wieku 14 – 18 lat

W przypadku dorosłych zalecane spożycie miedzi to 0,9 mg na dobę, zaś w okresie ciąży i karmienia piersią zapotrzebowanie to wzrasta do 1,3 mg^[XXIII].

Najbogatsze źródła miedzi w diecie to m.in.: wątroba wołowa i cielęca, owoce morza, orzechy, strączki, nasiona słonecznika, pestki dyni, kakao oraz pełne ziarna zbóż. Miedź występuje także w zielonych liściach warzyw, awokado czy grzybach^[XXIV].

Jak objawia się niedobór miedzi?

Miedź jest pierwiastkiem spełniającym w organizmie rozmaite funkcje. Nie dziwi zatem, że niedobór tego pierwiastka prowadzi do pojawienia się licznych zaburzeń w funkcjonowaniu organizmu. Najbardziej charakterystyczne objawy niedoboru miedzi to:

• anemia
• wypadanie włosów i przedwczesne siwienie
• drętwienie kończyn
• kłopoty z koncentracją
• spadek apetytu
• osłabienie kości
• osłabienie mięśni
• zapalenie nerwu wzrokowego
• pogorszenie kondycji skóry
• wzrost ciśnienia krwi
• zaburzenia lipidogramu
• niedoczynność tarczycy
• zaburzenia rytmu serca^[XXV]

Najczęstsze przyczyny niedoboru miedzi to niewłaściwie zbilansowana dieta, zespoły złego wchłaniania, celiakia, choroba zapalna jelit, nadużywanie suplementów zawierających cynk. Kolejne czynniki ryzyka niedoboru miedzi to stany zwiększonego zapotrzebowania na ten pierwiastek (ciąża, laktacja) a także nadmierna utrata miedzi z ustroju (oparzenia, stosowanie chelatów miedzi, np. penicylaminy oraz zespół nerczycowy).

Niedobór miedzi może być ponadto konsekwencją zaburzenia genetycznego prowadzącego do rozwoju choroby Menkesa. Schorzenie to dotyka głównie chłopców i polega na wrodzonym upośledzeniu wchłaniania miedzi. Choroba charakteryzuje się występowaniem charakterystycznych mocno poskręcanych włosów o niemal białym odcieniu, charakterystycznych rysów twarzy, a także wadami układu kostnego, układu moczowego, wadami naczyniowymi i zaburzeniami neurologicznymi^[XXVI].

Do rozpoznania niedoboru miedzi nie wystarczy zauważanie wymienionych objawów – konieczne jest wykonanie oznaczenia we krwi poziomu miedzi całkowitej oraz frakcji wolnej, a także poziomu ceruloplazminy, czyli białka transportującego miedź. Kolejne zalecane badania to oznaczenie poziomu miedzi w dobowej zbiórce moczu, a także aktywność we krwi enzymów zawierających miedź – dysmutazy ponadtlenkowej oraz oksydazy cytochromu c.

Nadmiar miedzi w organizmie

Występowanie nadmiernych depozytów miedzi w organizmie niemal nigdy nie jest konsekwencją nadmiernej podaży miedzi z dietą czy suplementami. Najczęściej nadmiar miedzi w organizmie rozwija się na podłożu defektu genetycznego, prowadzącego do wystąpienia choroby Wilsona.

Nieprawidłowość dotyczy niemożności usuwania miedzi z organizmu przez wątrobę, co prowadzi do gromadzenia się miedzi w narządach wewnętrznych i ich uszkodzenia. Gromadzona w nadmiarze miedź wywołuje szkodliwy wpływ przede wszystkim na wątrobę, nerki oraz układ nerwowy.

Najczęstsze objawy nadmiaru miedzi w organizmie to:

• bóle podbrzusza, wodobrzusze oraz żółtaczka rozwijające się na podłożu marskości wątroby
• zaburzenia agresywne i psychozy
• sztywność mięśni
• mimowolne grymasy twarzy i ruchy ciała
• ślinotok
• złogi miedzi w rogówce oka, dostrzegalne jako brązowy pierścień^[XXVII].

Diagnosta laboratoryjny

Justyna Mazur

Bibliografia: