Witamina D3 K2
Kompleks witamin D3 i K2 to połączenie, które cieszy się ogromna popularnością. Tego typu suplementy diety ma w swoim składzie dwie witaminy o komplementarnym działaniu - witaminę D oraz witaminę K. Zasadne jest zatem łączne stosowanie tych dwóch związków w jednym preparacie. A najlepiej, gdy suplement diety zawiera źródło tłuszczu, np. kwasy Omega-3, które wypełniają kapsułkę, gdyż wówczas organizm doskonale przyswaja rozpuszczalne w tłuszczach witaminy D i K.
Potwierdzone badaniami funkcje witaminy D w organizmie
Witamina D uczestniczy w regulowaniu gospodarki wapniowo – fosforanowej, dzięki czemu może przyczynić się do wzmocnienia kości i zębów. Związek ten zwiększa wchłanianie wapnia z przewodu pokarmowego oraz nasila resorpcję zwrotną wapnia w nerkach; ponadto witamina D hamuje poziom hormonu PTH wydzielanego przez przytarczyce. Taka rola regulacyjna witaminy D stanowi o jej pośrednim wpływie na kości. Z kolei oddziaływanie bezpośrednie sprowadza się do oddziaływania witaminy D na komórki kości – witamina ta jest niezbędna dla prawidłowego dojrzewania i funkcjonowania osteoklastów i osteoklastów[I] [II].
Witamina D uczestniczy w procesie tworzenia się kości i ich wzrostu, zatem zapewnienie jej optymalnego stężenia ma ogromne znaczenie dla dzieci w okresie wzrostu. Zbyt niska podaż witaminy D u kobiet w ciąży lub u dzieci prowadzi do rozwoju krzywicy u dzieci[III] [IV]. W przebiegu krzywicy dochodzi do niewystarczającej mineralizacji chrząstki wzrostowej kości, co skutkuje deformacją kości i jej mięknięciem.
Z kolei zbyt niska podaż witaminy D u dorosłych może prowadzić do rozwoju osteomalacji, czyli całkowitego braku lub zaburzeń mineralizacji nowo zsyntetyzowanego kolagenu kostnego. Efektem jest ból kości i mięśni oraz osłabienie[V]. Niski poziom witaminy D może ponadto sprzyjać rozwojowi osteoporozy[VI] [VII]. Zapobiec może temu suplementacja witaminy D u osób w starszym wieku[VIII].
Witamina D może wykazywać pozytywny wpływ na mięśnie – zwiększać siłę mięśni, a także ograniczając zanik włókien mięśniowych typu II. Dzięki temu witamina ta przyczynia się do redukcji osłabienia mięśniowego oraz ryzyka upadku, a także wynikających z niego częstszych złamań[IX]. Włókna mięśniowe typu II są zaangażowane w zapobieganie upadkom; witamina D wpływa korzystnie na skład tych włókien oraz wzrost ich średnicy. Suplementowanie witaminy D może zatem redukować ryzyko upadków - i to nawet o 20%[X]. Pozytywne efekty suplementacji witaminy D odczują także sportowcy z niedoborem tego związku[XI].
Witamina D w kompleksowy sposób wspomaga funkcjonowanie układu odpornościowego. Liczne komórki układu odpornościowego – komórki dendrytyczne, makrofagi, limfocyty B oraz T – posiadają receptory dla witaminy D. Wskazuje to na aktywny udział witaminy D w modulowaniu odpowiedzi odpornościowej[XII]. Wpływ witaminy D na funkcjonowanie układu odpornościowego sprowadza się m. in. do:
- zahamowania produkcji i wzrostu komórek dendrytycznych, monocytów, limfocytów T oraz B[XIII] [XIV]
- zahamowania syntezy przeciwciał oraz cytokin prozapalnych[XV]
- aktywowania komórek NK[XVI]
- redukowania ekspresji MHC klasy II[XVII]
- zahamowania syntezy TGF – beta[XVIII]
Niższy poziom witaminy D we krwi związany jest z częstszą zachorowalnością na infekcje dróg oddechowych[XIX]. Suplementowanie witaminy D może ograniczyć częstość występowania infekcji u dzieci, szczególnie wśród dzieci z niedoborami witaminy D w zimie, w okresie ograniczonej ekspozycji na słońce[XX].
Zapotrzebowanie na witaminę D i źródła witaminy D
Zalecane dzienne spożycie witaminy D dla poszczególnych grup wiekowych przedstawia się następująco[XXI]:
- do 12 m. ż. – 400 IU
- od 1 do 13 r. ż. – 600 IU
- od 14 do 18 r. ż. – 600 IU
- dorośli do 70 r. ż. – 600 IU
- dorośli powyżej 70 r. ż. – 800 IU
Dostępność witaminy D w diecie jest bardzo umiarkowana. Najbogatszymi źródłami tej witaminy są tłuste ryby morskie oraz olej z wątroby ryb. Inne źródła witaminy D to wątroba wołowa, niewielkie ilości tego związku zawarte są ponadto w serach i żółtku jaj. Ponadto niektóre produkty spożywcze są fortyfikowane witaminą D.
Produkty odzwierzęce zawierają witaminę D3, czyli cholekalcyferol. Natomiast grzyby i algi stanowią źródło witaminy D2. Zarówno witamina D2, jak i D3 są postaciami nieaktywnymi biologicznie i podlegają w organizmie przemianom. W wątrobie syntetyzowany jest kalcydiol, czyli hydroksywitaminę D. W kolejnym etapie w nerkach powstaje kalcytriol, czyli dihydroksywitamina D. I to właśnie kalcytriol jest aktywną biologicznie postacią witaminy D.
Podstawowym źródłem witaminy D jest jej skórna synteza pod wpływem słońca, zaś na tempo syntezy witaminy D wpływa m.in. długość ekspozycji na słońce. Krótka, jednorazowa ekspozycja trwająca około kwadransa sprzyja efektywnemu przekształceniu obecnego w skórze substratu 7 – dehydrocholesterolu do pre – witaminy D. Następnie pre – witamina D pod wpływem temperatury ciała przekształcana jest w witaminę D3, która uwalniana jest do krwiobiegu nawet przez trzy dni. Natomiast w przypadku długotrwałej ekspozycji na słońce powstają nieaktywne biologicznie związki tachysterol oraz lumisterol, co ma zapobiec nadmiernej syntezie witaminy D. Te nieaktywne związki usuwane są następnie z organizmu wraz ze złuszczającym się naskórkiem.
Rekomendacje dotyczące suplementowania witaminy D
W Polsce obowiązują zasady suplementacji i leczenia witaminą D opracowane w 2013 roku, z nowelizacją 2018 r. Podstawowe założenia tych rekomendacji są następujące[XXII]:
- w populacji ogólnej profilaktyczne dawkowanie witaminy D powinno uwzględniać takie czynniki osobnicze jak masa ciała, wiek czy stopień ekspozycji na słońce
- w grupach ryzyka niedoboru witaminy D zaleca się stosowanie dawek maksymalnych dla poszczególnych przedziałów wiekowych
- w przypadku zdiagnozowania niedoboru witaminy D, wielkość dawki suplementacyjnej wymaga stosowania dawek ustalanych w zależności od poziomu witaminy D
Wielkość dawek suplementacyjnych dla poszczególnych grup wiekowych jest następująca:
- u noworodków i niemowląt do 6 miesiąca życia zalecane jest suplementowanie dawki 400 IU na dobę, niezależnie od sposobu karmienia; natomiast od 6 do 12 miesiąca życia należy suplementować witaminę D w ilości 400 – 600 IU w zależności od podaży witaminy D z pokarmem
- u dzieci w wieku od 1 do 10 roku życia suplementacja jest konieczna w okresie od września do kwietnia, a zalecana dawka suplementacyjna to 600 – 1000 IU na dobę (w zależności od masy ciała i podaży witaminy D z dietą); w okresie od maja do września suplementacja nie jest konieczna, ale tylko wówczas, gdy dziecko przebywa na słońcu z odkrytymi podudziami i przedramionami przez minimum kwadrans dziennie, bez stosowania filtrów UV; jeśli nie jest natomiast zapewniona ekspozycja na słońce – suplementacja konieczna jest przez cały rok
- u młodzieży w wieku od 11 do 18 lat zasady suplementacyjne są takie jak w przypadku młodszych dzieci, zmienia się jedynie dawka – to 800 do 2000 IU
- dorośli do 65 roku życia – zalecenia są takie jak dla pozostałych grup wiekowych, a dawka witaminy D to 800 – 2000 IU na dobę
- dorośli od 65 do 75 lat – zalecana jest suplementacja przez cały rok w dawce 800 – 2000 IU
- dorośli powyżej 75 lat – zalecana jest suplementacja przez cały rok w dawce 2000 – 4000 IU
Suplementacja u osób z grup ryzyka, w tym u osób otyłych powinna być ustalana indywidualnie w oparciu o poziom witaminy D3 we krwi.
Prawidłowy poziom witaminy D3 we krwi to 30 – 50 ng/ ml (czyli 75 – 125 nmol/ l). Przedział od 20 do 30 mg/ ml wskazuje na niewystarczający poziom witaminy D, zaś poniżej 20 ng/ ml – na ciężki niedobór witaminy D.
Niedobór witaminy D – przyczyny i objawy
Istnieje kilka czynników, które mogą zwiększać ryzyko rozwoju niedoboru witaminy D w organizmie. Jednym z najistotniejszych czynników jest niewystarczająca ekspozycja na słońce, wynikająca np. z zamieszkiwania umiarkowanego klimatu czy stosowania ochrony antyUV. Kolejnym czynnikiem ryzyka są stany zapalne jelit czy inne schorzenia ograniczające wchłanianie tłuszczów z przewodu pokarmowego, takie jak choroby wątroby, celiakia czy mukowiscydoza. Witamina D jest rozpuszczalna w tłuszczach, nie jest zatem możliwe jej przyswajanie z diety, jeśli występują zaburzenia wchłaniania tłuszczów.
Na niedobory witaminy D są narażone osoby w podeszłym wieku – wynika to zarówno ze spadku efektywności skórnej syntezy witaminy D, jak i zaburzeń wchłaniania. Kolejną grupą ryzyka są dzieci karmione piersią, kobiety w ciąży, a także osoby otyłe. Wysoka kumulacja tkanki tłuszczowej u osób otyłych (BMI powyżej 30) sprzyja sekwestracji witaminy D w podskórnej tkance tłuszczowej i ograniczonemu jej uwalnianiu do krwi.
Objawy niedoboru witaminy D obejmują m. in.:
- bóle kostne
- krzywicę u dzieci i osteomalację u dorosłych
- osłabienie siły mięśniowej
- chroniczne zmęczenie
- spadek odporności
- wahania nastroju
- stany depresyjne
- nadwagę
- podwyższone ciśnienie krwi
Nadmiar witaminy D – przyczyny i objawy
Nadmiar witaminy D w organizmie zdarza się rzadko i jest konsekwencją długotrwałego stosowania suplementów diety z witaminą D w dawce powyżej 10000 -40000 IU . Nie ma natomiast możliwości przedawkowania witaminy D przyjmowanej z dietą czy na skutek długotrwałej ekspozycji na słońce.
Zbyt wysoka podaż witaminy D może sprzyjać uszkodzeniu nerek, a także pojawieniu się zwapnień w układzie sercowo – naczyniowym. Objawy towarzyszące nadmiarowi witaminy D to m.in. nudności i wymioty, pogorszenie apetytu, ból głowy, zaparcia oraz kamica nerkowa.
Zapotrzebowanie na witaminę K2 i źródła w diecie
Witamina K to grupa związków, a dwie główne postacie tej witaminy to witamina K1, czyli filokinon oraz witamina K2, czyli menachinon. Witamina K1 reguluje procesy krzepnięcia krwi i dostępna jest powszechnie w diecie - jej doskonałym źródłem są przede wszystkim zielone liście warzyw. Znacznie trudniej dostępna jest witamina K2 - znaleźć można ją w takich naturalnych produktach jak mięso zwierząt karmionych trawą, serach twardych, żółtkach jaj czy natto (fermentowane nasiona soi). Dzienne zapotrzebowanie na witaminę K wynosi[XXIII]:
- do 6 miesiąca życia - 2 mikrogramy
- od 6 do 12 miesiąca życia - 2,5 mikrogramów
- od 1 do 3 roku życia - 30 mikrogramy
- od 4 do 8 roku życia - 55 mikrogramów
- od 9 do 13 roku życia - 60 mikrogramów
- od 14 do 18 roku życia - 75 mikrogramów
- kobiety - 90 mikrogramów
- mężczyźni - 120 mikrogramów.
Dostarczenie odpowiednich ilości witaminy K2 wraz z dietą jest niezwykle ważne, gdyż w organizmie nie ma większych zapasów tego związku - ustrojowe zapasy witaminy K w kościach i wątrobie starczają zaledwie na kilka dni.
Rola witaminy K2 w organizmie
Najistotniejszą rolą witaminy K2 w organizmie jest pomoc w utrzymaniu zdrowych kości. Osteoporoza, zaburzenie charakteryzujące się osłabieniem struktury kości, jest poważnym problemem zdrowia publicznego, który dotyka osoby w starszym wieku, a 80% to kobiety. Przyjęło się uważać, że spożywanie odpowiednich ilości wapnia i witaminy D, zwłaszcza w okresie dzieciństwa, dojrzewania i wczesnej dorosłości, jest ważne dla maksymalizacji masy kostnej i zmniejszenia ryzyka osteoporozy. Okazuje się jednak, że istotny wpływ na profilaktykę osteoporozy może mieć także witamina K.
Witamina K jest kofaktorem gamma-karboksylacji wielu białek, w tym jednego z głównych białek kości, osteokalcyny. Niektóre badania wskazują, że wysokie poziomy karboksylowanej osteokalcyny w surowicy są związane z niższą gęstością mineralną kości[XXIV]. Niektóre badania łączą również wyższe spożycie witaminy K z wyższą gęstością mineralną kości i / lub częstością złamań dolnej części biodra[XXV].
W jaki sposób suplementacja witaminą K2 może wpływać na stan kości? W 2006 roku Cockayne i współpracownicy przeprowadzili systematyczny przegląd i metaanalizę randomizowanych, kontrolowanych badań, w których oceniano wpływ suplementacji witaminy K na gęstość mineralną kości i złamania kości. Większość badań została przeprowadzona w Japonii i obejmowała kobiety po menopauzie; czas trwania próby wahał się od 6 do 36 miesięcy.
W przeglądzie systematycznym uwzględniono 13 badań, a 12 wykazało, że suplementacja witaminą K2 poprawiła gęstość mineralną kości. Siedem z trzynastu badań dotyczyło także liczby złamań. We wszystkich tych badaniach stosowano witaminę K2 w dawce 15 mg / dzień lub 45 mg / dzień. Taka suplementacja znacznie zmniejszyła częstość złamań biodra, złamań kręgów i wszystkich złamań bezkręgowych[XXVI].
Niedobór witaminy K2 w organizmie
Niedobór witaminy K jest uważany za problem kliniczne istotny, gdyż parametr krzepnięcia czas protrombinowy znacznie wzrasta z powodu zmniejszenia aktywności protrombinowej krwi. Tak więc krwawienie i krwotok są klasycznymi oznakami niedoboru witaminy K, chociaż efekty te występują tylko w ciężkich przypadkach. Ponieważ witamina K jest wymagana do karboksylacji osteokalcyny w kościach, niedobór witaminy K może również zmniejszyć mineralizację kości i przyczynić się do osteoporozy[XXVII].
Niedobór witaminy K może wystąpić w ciągu pierwszych kilku tygodni niemowlęctwa z powodu niskiego poziomu czynnika krzepnięcia i niskiej zawartości witaminy K w mleku matki[XXVIII]. Niedobór witaminy K u dorosłych zazwyczaj dotyczy osób z zaburzeniami wchłaniania lub osób przyjmujących leki, które zakłócają metabolizm witaminy K.
Kolejne badanie kliniczne wykazało, że suplementacja witaminy K2 w dawce 180 mikrogramów dziennie przez 3 lata poprawiła wytrzymałość kości i zmniejszyła ubytek wysokości kręgów w dolnym odcinku piersiowym kręgów u kobiet po menopauzie[XXIX].
Witamina K2 przyczynia się do prawidłowego krzepnięcia krwi. W szczególności witamina K jest potrzebna wątrobie, aby sprawnie zachodziły procesy syntezy niektórych czynników krzepnięcia. Witamina K2 działa poprzez działanie jako kofaktor w karboksylacji kwasu glutaminowego za pomocą enzymu w celu utworzenia zmodyfikowanej postaci kwasu glutaminowego zwanego kwasem gamma karboksyglutaminowym (GCGA) w różnych białkach osocza. Bez tego kroku regulacja stężenia wapnia będzie miała wpływ na różne tkanki.
Istnieje wiele różnych form białek GCGA. Osteokalcyna jest najliczniejszym białkiem GCGA i jest syntetyzowana w kościach. Z kolei czynniki krzepnięcia krwi są syntetyzowane w wątrobie, a jeszcze inne białka są syntetyzowane w chrząstce i w ścianach naczyń tętnic. Bez witaminy K białka te są nieaktywne dla ich zamierzonych funkcji.
Te cztery narządy (kości, wątroba, chrząstka, i ściany tętnic) są w stanie pozyskiwać witaminę K z krwi. Jednak wątroba będzie wychwytywać więcej witaminy K niż inne narządy, co ma na celu zapewnienie syntezy czynników krzepnięcia. Efektem może być pozostawienie chrząstki i kości z nieodpowiednim poziomem białek GCGA. Wówczas kości nie wychwytują wapnia, a jego nadmiar odkłada się w ścianach naczyń krwionośnych. Zjawisko to określane jest mianem „paradoksu wapniowego”[XXX]. Dlatego ważne jest jednoczesne suplementowanie witaminy D3 i K2. Witamina D wpływa na zwiększenie przyswajania wapnia z przewodu pokarmowego, a witamina K2 kieruje go do tkanki kostnej, zapobiegając wapnieniu naczyń krwionośnych i wzmacniając strukturę kości.
Diagnosta laboratoryjny
Justyna Mazur
Bibliografia:
[I] Gallagher J. i in., Vitamin D metabolites regulate osteocalcin synthesis and proliferation of human bone cells in vitro; J Endocrinol, Jun 1985
[II] Kato H. i in., Promoting effect of 1,25(OH)2 vitamin D3 in osteogenic differentiation from induced pluripotent stem cells to osteocyte-like cells; Open Biol, Feb 2015
[III] Pettifor J., Rickets and vitamin D deficiency in children and adolescents; Endocrinol Metab Clin North Am, Sept 2005
[IV] Mahon P. i in., Low maternal vitamin D status and fetal bone development: cohort study; J Bone Miner Res, Feb 2016
[V] Schnadower D. i in., Hypocalcemic Seizures and Secondary Bilateral Femoral Fractures in an Adolescent With Primary Vitamin D Deficiency; Pediatrics, Nov 2006
[VI] Cranney A. i in., Effectiveness and safety of vitamin D in relation to bone health; Evid Rep Technol Assess, Aug 2007
[VII] Ensrud K. i in., Serum 25-Hydroxyvitamin D Levels and Rate of Hip Bone Loss in Older Men; J Clin Endocrinol Metab, Aug 2009
[VIII] Chapuy M. i in., Vitamin D3 and Calcium to Prevent Hip Fractures in Elderly Women; NEJM, Dec 1992
[IX] Ceglia L., Vitamin D and its role in sceletal muscle; Curr Opin Clin Nutr Metab Care, Nov 2010
[X] Bischoff - Ferrari H. i in., Effect of vitamin D on falls: a meta - analysis; Database of Abstracts of Reviews of Effects (DARE): Quality-assessed Reviews [Internet].
[XI] Cannell J. i in., Athletic performance and vitamin D; Med Sci Sport Exerc, May 2009
[XII] Aranow C., Vitamin D and immune system; J Investig Med, Aug 2011
[XIII] Tsoukas C. i in., 1,25-dihydroxyvitamin D3: a novel immunoregulatory hormone; Science 1984
[XIV] Piemonti L. i in., Vitamin D3 Affects Differentiation, Maturation, and Function of Human Monocyte-Derived Dendritic Cells; J Immunol, May 2000
[XV] Chen S. i in., Modulatory Effects of 1,25-Dihydroxyvitamin D3 on Human B Cell Differentiation; J Immunol, Aug 2007
[XVI] Cantorna M. i in., Vitamin D, invariant natural killer T-cells and experimental autoimmune disease; Proc Nutr Soc, Feb 2012
[XVII] Aranow C., Vitamin D and immune system; J Investig Med, Aug 2011
[XVIII] Aschenbrenner J. i in., 1,25-(OH(2))D(3) alters the transforming growth factor beta signaling pathway in renal tissue; J Surg Res, Oct 2001
[XIX] Ginde A. i in., Association Between Serum 25-Hydroxyvitamin D Level and Upper Respiratory Tract Infection in the Third National Health and Nutrition Examination Survey; Arch Intern Med, Feb 2009
[XX] Camargo C. i in., Randomized Trial of Vitamin D Supplementation and Risk of Acute Respiratory Infection in Mongolia; Pediatrics, Sep 201
[XXI] Institute of Medicine, Food and Nutrition Board; Dietary references intakes for calcium and vitamin D; 2010
[XXII] Rekomendacje suplementacji i leczenia witaminą D - nowelizacja 2018; Postępy Neonatologii 2018
[XXIII] Institute of Medicine. Dietary reference intakes for vitamin A, vitamin K, arsenic, boron, chromium, copper, iodine, iron, manganese, molybdenum, nickel, silicon, vanadium, and zinc. Washington, DC: National Academy Press; 2001
[XXIV] Gundberg C. i in.,Vitamin K-dependent carboxylation of osteocalcin: friend or foe? Adv Nutr 2012
[XXV] Yaegashi Y. i in., Association of hip fracture incidence and intake of calcium, magnesium, vitamin D, and vitamin K. Eur J Epidemiol 2008
[XXVI] Cockayne S. i in., Vitamin K and the prevention of fractures: systematic review and meta-analysis of randomized controlled trials. Arch Intern Med 2006
[XXVII] Jagannath V. i in., Vitamin K supplementation for cystic fibrosis. The Cochrane database of systematic reviews 2013
[XXVIII] Ross A. i in., Modern Nutrition in Health and Disease. 11th ed. Baltimore, MD: Lippincott Williams & Wilkins; 2014
[XXIX] Knapen M. i in., Three-year low-dose menaquinone-7 supplementation helps decrease bone loss in healthy postmenopausal women. Osteoporos Int 2013
[XXX] Schurgers LJ., Vermeer C., Differential lipoprotein transport pathways of K-vitamin in healthy subjects. Biochem Biophys Acta. 2002
Bene Vobis® jest zastrzeżonym znakiem towarowym firmy Młyn Oliwski.
UWAGA WAŻNE:
Materiał ma wyłącznie charakter informacyjno-edukacyjny. Publikowane tutaj informacje nie mają charakteru reklamowego i w żadnym przypadku nie mogą zastępować porady lekarza lub farmaceuty.
Materiał opisuje substancje i ich możliwe zastosowania na podstawie ogólnodostępnych publikacji, badań i materiałów znalezionych w internecie, książkach oraz prasie. Materiał nie jest prezentacją ani opisem suplementu diety ani żadnego innego produktu zawierającego w/w składniki.
Strona i jej zawartość nie może być wykorzystywana w celu stawiania diagnozy, konsultacji dotyczących postępowania w razie choroby, przepisywania, dawkowania lub stosowania produktów dostępnych za pośrednictwem sklepu Młyn Oliwski.pl
Serwis Młyn Oliwski® nie prowadzi działalności leczniczej polegającej na udzielaniu świadczeń zdrowotnych w rozumieniu art. 3 ust. 1 ustawy o działalności leczniczej.
Pamiętaj, że:
Suplementy diety nie mogą być stosowane jako substytut zróżnicowanej diety. Zaleca się zróżnicowany sposób żywienia i zdrowy tryb życia