Cukrzyca typu 2 - co musisz wiedzieć o tej chorobie cywilizacyjnej?

Cukrzyca typu 2 to coraz częściej diagnozowana choroba przewlekła✅, która rozwija się przede wszystkim w efekcie niezdrowego stylu życia✅. Na świecie choruje ponad 500 milionów osób, w Polsce - co najmniej 3 miliony osób. Jest to choroba rozwijająca się powoli i stopniowo, której nie można wyleczyć, można natomiast złagodzić jej objawy i zminimalizować ryzyko rozwoju powikłań cukrzycy. A te mogą być bardzo poważne i obejmują uszkodzenie nerek, narządu wzroku, zaburzenia funkcjonowania układu sercowo - naczyniowego czy nerwowego. W terapii cukrzycy kluczowe znaczenie ma zdrowy styl życia, odpowiednio skomponowana dieta, a także farmakoterapia.

Cukrzyca - przyczyny rozwoju choroby

Cukrzyca typu 2 to schorzenie rozwijające się na podłożu zaburzeń hormonalno - metabolicznych. Nie bez znaczenia są oczywiście predyspozycje genetyczne, jednak nie determinują one w bezpośredni sposób rozwoju choroby, zwiększają natomiast podatność na zachorowanie. Dwa najistotniejsze czynniki sprzyjające rozwojowi cukrzycy typu 2 to otyłość oraz insulinooporność.

Otyłość to choroba diagnozowana u coraz młodszych osób, co przekłada się także na występowanie cukrzycy typu 2 u dzieci i młodzieży. W przebiegu otyłości, zwłaszcza typu brzusznego (otyłości centralnej) dochodzi do kumulowania się tłuszczu w rozmaitych narządach, co może zaburzać ich funkcjonowanie. W otłuszczonej trzustce może dojść do spadku syntezy insuliny, zaś przetłuszczenie wątroby przekłada się na zaburzenie gospodarki węglowodanowej.

Cukrzyca typu 2 zawsze rozwija się na podłożu insulinooporności, czyli zmniejszonej wrażliwości tkanek na działanie insuliny^[I]. Tkanka tłuszczowa jest tkanką aktywną metabolicznie, syntetyzującą liczne cytokiny prozapalne oraz hormony (leptyna, adiponektyna, rezystyna). Zmniejszeniu stężenia adiponektyny towarzyszy spadek wrażliwości komórek na działanie insuliny. Także cytokiny prozapalne syntetyzowane przez tkankę tłuszczową sprzyjają rozwojowi insulinooporności. Kolejne powiązanie między otyłością a insulinoopornością to nasilone uwalnianie wolnych kwasów tłuszczowych, które stają się źródłem energii dla komórek i zmniejszają wykorzystanie w tym celu glukozy - i wtedy rozwija się hiperglikemia.

W prawidłowo funkcjonującym organizmie insulina wydzielana jest przez trzustkę w odpowiedzi na wzrost poziomu glukozy we krwi. Rolą tego hormonu jest obniżenie poziomu glukozy na drodze umożliwienia komórkom wykorzystania glukozy jako źródła energii. Gdy insulina syntetyzowana jest w nadmiernych ilościach, wówczas komórki stają się coraz mniej wrażliwe na działanie insuliny i rozwija się insulinooporność. Hormon nie działa prawidłowo, zatem niemożliwe jest normalizowanie poziomu glukozy we krwi - i w mechanizmie „błędnego koła” trzustka wydziela jeszcze więcej insuliny. Gdy dojdzie do rozwoju niewydolności wydzielniczej trzustki - rozwija się cukrzyca typu 2. Od pojawienia się insulinooporności do rozwoju pełnoobjawowej cukrzycy typu 2 może upłynąć kilka, a nawet kilkanaście lat.

Otyłość i towarzyszące jej zmiany metaboliczno - hormonalne to najczęstsza przyczyna insulinooporności, a w konsekwencji - cukrzycy. Ale nie jedyna, gdyż insulinooporność i cukrzyca mogą rozwinąć się na podłożu innych schorzeń. Kto jest zagrożony cukrzycą typu 2? Na pewno osoby cierpiące na te schorzenia hormonalne, w przebiegu których syntetyzowane są w nadmiarze hormony o działaniu antagonistycznym do insuliny (kortyzol, glukagon, androgeny, hormon wzrostu, parathormon czy hormony tarczycy).

Mowa o takich schorzeniach jak akromegalia, zespół Cushinga, nadczynność tarczycy, pierwotna nadczynność przytarczyc czy zespół policystycznych jajników. Kolejne czynniki ryzyka rozwoju cukrzycy typu 2 to siedzący tryb życia, dieta obfitująca w węglowodany i tłuszcze proste, stosowanie takich leków jak antykoncepcja hormonalna, diuretyki tiazydowe, glikokortykosteroidy czy stosowanie używek.

Cukrzyca - objawy, które powinny zaniepokoić

Cukrzycy towarzyszą liczne objawy, które mogą pojawiać się stopniowo o mogą mieć umiarkowane nasilenie, a także mało specyficzny charakter. Sprawia to, że często objawy cukrzycy typu 2 pozostają przez długi czas niekojarzone z chorobą. Najbardziej charakterystyczne objawy cukrzycy to polidypsja i poliuria. Polidypsja to wzmożone pragnienie, zaś poliuria - wydalanie znacznych objętości moczu, także nocą. Objawy te wynikają z hiperglikemii i nadmiernego wydalania glukozy wraz z moczem; nerki zmuszone zostają do bardziej intensywnej pracy w celu przefiltrowania glukozy. Kolejne objawy mogące towarzyszyć cukrzycy typu 2 to^[II]:

• świąd skóry

• większa częstość występowania infekcji dróg moczowych oraz infekcji intymnych

• spowolnione gojenie się ran

• senność i osłabienie

• zaburzenia widzenia

• problemy z koncentracją

Zaobserwowanie jakichkolwiek z wymienionych objawów powinno skłonić do wykonania badań kontrolnych, które pozwalają jednoznacznie zdiagnozować cukrzycę.

Jak rozpoznać cukrzycę typu 2?

W celu rozpoznania cukrzycy konieczne jest oznaczenie poziomu glukozy we krwi - na czczo, w dowolnym momencie dnia (tzw. glikemii przygodnej), a niekiedy konieczne jest także wykonanie doustnego testu obciążenia glukozą. Test ten polega na oznaczeniu poziomu glukozy na czczo, a następnie dwie godziny po wypiciu roztworu zawierającego 75 g glukozy. Cukrzyca jest rozpoznawana według następujących kryteriów:

• stężenie glukozy na czczo w co najmniej dwóch pomiarach przekracza 125 mg/ dl

• stężenie glukozy przygodnej przekracza 00 mg/ dl i występują objawy wskazujące na cukrzycę

• w doustnym teście tolerancji glukozy stężenie glukozy dwie godziny po przyjęciu glukozy przekracza 200 mg/ dl

Dodatkowo można oznaczyć poziom peptydu C czy autoprzeciwciał przeciwko insulinie IAA oraz przeciwko komórkom trzustki ICA, co pomaga różnicować cukrzycę typu 1 i 2.

Dlaczego cukrzyca jest niebezpieczna - powikłania cukrzycy

Cukrzyca to choroba przewlekła, w przebiegu której dochodzi do rozwoju licznych powikłań. Jak cukrzyca niszczy organizm? Większość z nich rozwija się na podłożu przewlekłego stanu zapalnego towarzyszącego cukrzycy oraz nasilonemu zjawisku glikacji. Dochodzi wówczas do uszkodzenia struktur białkowych i lipidowych, co przekłada się m. in. na uszkodzenie śródbłonka naczyń krwionośnych, a także nerwów. Gdy uszkodzeniu ulegają małe naczynia krwionośne, tak jak w przebiegu nefropatii czy retinopatii - mówimy o zmianach mikroangiopatycznych. Z kolei uszkodzenie dużych naczyń krwionośnych, prowadzące do chorób układu krążenia określane jest mianem zmian makroangiopatycznych.

Powikłania cukrzycy podzielić można na powikłania wczesne oraz powikłania późne. Do powikłań wczesnych cukrzycy zalicza się takie powikłania jak hipoglikemia oraz kwasica ketonowa. Hipoglikemia to spadek poziomu glukozy we krwi poniżej normy. Taki stan może być spowodowany pominięciem posiłku, a także zastosowaniem zbyt wysokiej dawki leków obniżających poziom glukozy we krwi czy insuliny podawanej w zastrzykach. Hipoglikemii towarzyszą takie objawy jak osłabienie, drżenie mięśni, drętwienie kończyn, zaburzenia widzenia, zawroty głowy.

Hipoglikemia może prowadzić do rozwoju drgawek i utraty przytomności, a w skrajnych przypadkach - do śpiączki hipoglikemicznej, stanowiącej zagrożenie życia. Z kolei kwasica ketonowa to zaburzenie rozwijające się u tych chorych na cukrzycę, u których trzustka nie wydziela wystarczających ilości insuliny. Gdy dojdzie do rozwoju hiperglikemii (np. w efekcie przyjęcia zbyt niskiej dawki leku), a jednocześnie brak jest insuliny, która umożliwia wykorzystanie glukozy jako źródła energii przez komórki, wówczas energia pozyskiwana jest z tłuszczów. Dochodzi wówczas do wzrostu poziomu ciał ketonowych we krwi, a ostatecznie - do zaburzenia równowagi kwasowo - zasadowej. Może to skutkować utratą przytomności, śpiączką, wstrząsem hipowolemicznym, a nawet obrzękiem mózgu.

Powikłania późne cukrzycy wynikają z uszkadzania naczyń krwionośnych oraz nerwów i mogą pojawić się po kilku, kilkunastu a nawet kilkudziesięciu latach. Najistotniejsze powikłania późne cukrzycy to:

• choroby układu sercowo - naczyniowego (miażdżyca, nadciśnienie, zawał serca, choroba niedokrwienna serca, udar mózgu)

• nefropatia cukrzycowa, czyli uszkodzenia kłębuszków nerkowych; w przebiegu nefropatii najpierw dochodzi do wzrostu przepuszczalności kłębuszków nerkowych dla albuminy (stwierdza się wówczas obecność albuminy w moczu), a ostatecznie dochodzi do rozwoju niewydolności nerek

• neuropatia obwodowa, czyli uszkodzenie nerwów czuciowych, objawiające się mrowieniem i drętwieniem palców u rąk i stóp, świądem skóry, zaburzeniami czucia dotyku i temperatury

• retinopatia cukrzycowa, czyli uszkodzenie siatkówki oka, co prowadzi do pogorszenia widzenia, a nawet ślepoty

• stopa cukrzycowa, czyli pojawienie się owrzodzeń i trudno gojących się ran na stopie, co w skrajnych przypadkach może prowadzić do amputacji; stopa cukrzycowa wynika się jako konsekwencja zaburzeń krążenia krwi utrudniających gojenie się ran, a także neuropatii cukrzycowej uniemożliwiającej prawidłowe odczuwanie bólu w chorej stopie

• większa podatność na infekcje, zwłaszcza bakteryjne i grzybicze.

Leczenie cukrzycy

W związku z tym, że cukrzyca prowadzi do rozwoju licznych powikłań, konieczne jest leczenie tej choroby. Podstawowe pytanie brzmi: „czy cukrzyca jest uleczalna”? Niestety - wciąż jeszcze nie jest możliwe wyleczenie cukrzycy. Można natomiast zrobić wiele, aby złagodzić jej objawy oraz zminimalizować ryzyko wystąpienia powikłań cukrzycy. Podstawowym celem terapii cukrzycy jest przywrócenie prawidłowego poziomu glukozy we krwi oraz zwiększenie wrażliwości komórek na insulinę, przywrócenie prawidłowej masy ciała oraz optymalnych wartości profilu lipidowego krwi.

Podstawą kompleksowego leczenia cukrzycy typu 2 jest zmiana stylu życia na zdrowy, ze szczególnym uwzględnieniem regularnej aktywności fizycznej, właściwej diety, unikania stresu i używek. Jest to niezbędne uzupełnienie farmakoterapii cukrzycy. Chorzy na cukrzycę powinni stosować leki doustne, a wraz z zaawansowaniem choroby konieczne może być włączenie leczenia insuliną^[III]. Zazwyczaj pierwszym lekiem włączanym do terapii cukrzycy typu 2 jest metformina. Lek ten zwiększa wrażliwość komórek na działanie insuliny wydzielanej przez trzustkę. Metformina hamuje ponadto wątrobową syntezę glukozy, poprawia profil lipidowy, działa ochronnie na serce i ułatwia redukcję masy ciała. Kolejne leki na cukrzycę to:

• pochodne sulfonylomocznika, które pobudzają syntezę insuliny w trzustce, a także normalizują metabolizm glukozy (gliklazyd, glimepiryd, glipizyd)

• leki inkretynowe, zwiększające trzustkową syntezę insuliny i spowalniające wchłanianie glukozy z przewodu pokarmowego (dulaglutyd, eksenatyd, linagliptyna, sitagliptyna)

• agoniści receptorów PPAR - gamma

• inhibitory SGLT - 2, pobudzające wydalanie glukozy wraz z moczem (flozyny, gliflozyny)

W zaawansowanej cukrzycy może dojść do spadku syntezy insuliny przez trzustkę - i wówczas konieczne jest leczenie insuliną. Za włączeniem insulinoterapii u chorych na cukrzyce przemawia wartość hemoglobiny glikowanej powyżej 7%, co świadczy o niewyrównanej glikemii i niewystarczającej skuteczności stosowania terapii lekami doustnymi. Ponadto insulinoterapia jest metodą leczenia z wyboru u kobiet w ciąży, chorujących na cukrzycę. Insulina może być wprowadzona także wówczas, gdy czasowo niewskazane jest stosowanie leków doustnych, np. podczas zabiegów chirurgicznych, w przebiegu zawału serca czy udaru mózgu, podczas ciężkich infekcji znacząco podwyższających wartość glikemii. Insuliny stosowane w terapii cukrzycy typu 2 to:

• analogi szybkodziałające, które stosowane są podczas każdego posiłku

• analogi długodziałające, podawane na noc

• mieszanki insulinowe, zawierające insuliny o krótkim i pośrednim czasie działania lub analogi szybkodziałające

W celu monitorowania postępu choroby oraz skuteczności leczenia, konieczne jest wykonywanie badań okresowych. Przede wszystkim - należy oznaczać poziom glukozy we krwi, zarówno na czczo, jak i po posiłkach. Taka samokontrola glikemii ma szczególne znaczenie u tych chorych na cukrzycę, którzy wykonują w ciągu dnia wiele wstrzyknięć insuliny. Wówczas konieczne jest wykonywanie tzw. dobowego profilu glikemii, czyli oznaczenia poziomu glukozy na czczo, przed głównymi posiłkami, 2 godziny po każdym posiłku, a także przed snem. Pomiarów poziomu glikemii dokonywać można przy użyciu glukometru i pasków testowych.

Ponadto w celu kontroli glikemii zalecane jest okresowe badanie poziomu hemoglobiny glikowanej HbA1c. Hemoglobina glikowana to ta frakcja hemoglobiny, która poddawana jest zjawisku glikacji pod wpływem podwyższonego poziomu glukozy we krwi. Jest to wskaźnik wyrównania glikemii na przestrzeni ostatnich trzech miesięcy, który uwzględnia dobowe wahania glikemii, których nie można uchwycić podczas tradycyjnych pomiarów glukometrem.

W cukrzycy dąży się do utrzymania hemoglobiny glikowanej na poziomie poniżej 6,5%. Chorzy na cukrzycę powinni ponadto regularnie oznaczać profil lipidowy krwi, czyli poziom cholesterolu całkowitego, LDL i HDL oraz trójglicerydów. Ma to na celu szacowanie ryzyka rozwoju chorób układu sercowo - naczyniowego. Nie należy zapominać także o badaniach monitorujących pracę nerek, takich jak badanie ogólne moczu, mikroalbuminuria, a także poziom kreatyniny we krwi.

Dieta w cukrzycy - co jeść, a czego unikać?

Ogromne znaczenie w leczeniu cukrzycy ma odpowiednia dieta. Jej celem jest utrzymanie prawidłowej masy ciała, optymalnej wartości glikemii i profilu lipidowego krwi oraz wartości ciśnienia krwi. Ogólne zalecenia dietetyczne w cukrzycy dotyczą utrzymywania odpowiedniej kaloryczności diety, uwzględniającej indywidualne dzienne zapotrzebowanie na kalorie, odpowiedniego rozdziału kaloryczności na poszczególne posiłki, zawartości makroskładników oraz jakości spożywanych węglowodanów^[IV]. Zalecany rozkład makroskładników w diecie to węglowodany 45 - 50%, tłuszcze 30 - 35%, białko 10 - 15%. Należy wybierać bogate w błonnik źródła węglowodanów złożonych - produkty z nieprzetworzonej mąki, kasze, otręby, makarony razowe.

W celu spowolnienia tempa wchłaniania glukozy z przewodu pokarmowego, posiłek zawierający węglowodany powinien być uzupełniony o białko i tłuszcz. Gdy zdiagnozowana zostanie cukrzyca typu 2, dieta powinna być komponowana z jak najmniej przetworzonych produktów, należy unikać żywności przetworzonej. Niewskazane jest spożywanie cukrów prostych - napojów słodzonych, słodyczy, słodkich wypieków, dżemów. Tłuszcze zwierzęce najlepiej jest zastąpić tłuszczami roślinnymi. Dietę warto wzbogacić takimi suplementami jak chrom, witamina E, izoflawony^[V], witaminy z grupy B, witaminę D3^[VI].

Diagnosta laboratoryjny

Justyna Mazur

Bibliografia:

Bene Vobis® jest zastrzeżonym znakiem towarowym firmy Młyn Oliwski.

UWAGA WAŻNE:

Materiał ma wyłącznie charakter informacyjno-edukacyjny. Publikowane tutaj informacje nie mają charakteru reklamowego i w żadnym przypadku nie mogą zastępować porady lekarza lub farmaceuty.

Materiał opisuje substancje i ich możliwe zastosowania na podstawie ogólnodostępnych publikacji, badań i materiałów znalezionych w internecie, książkach oraz prasie. Materiał nie jest prezentacją ani opisem suplementu diety ani żadnego innego produktu zawierającego w/w składniki.

Strona i jej zawartość nie może być wykorzystywana w celu stawiania diagnozy, konsultacji dotyczących postępowania w razie choroby, przepisywania, dawkowania lub stosowania produktów dostępnych za pośrednictwem sklepu Młyn Oliwski.pl

Serwis Młyn Oliwski® nie prowadzi działalności leczniczej polegającej na udzielaniu świadczeń zdrowotnych w rozumieniu art. 3 ust. 1 ustawy o działalności leczniczej.



Pamiętaj, że:
Suplementy diety nie mogą być stosowane jako substytut zróżnicowanej diety. Zaleca się zróżnicowany sposób żywienia i zdrowy tryb życia